Nutuk
- Pirlerin ve mürşitlerin, tarikata yeni giren dervişlere tarikat derecelerini ve tarikat adabını öğretmek
için söyledikleri şiirlerdir.
- Daha çok Bektaşi tarikatında söylenir.
- Şekil yönüyle koşmaya benzer.
- Türün en önemli temsilcisi Kaygusuz Abdal'dır.
Örnek:
Vücudun şehrini verme gayrıya
Hatır yıkıp güç eyleme gayrıya
Var bir amel kazan Hakk'a yaraya
Hakk'a yaramayan huyu n'eylersin (Pir Sultan Abdal)
Devriye
- Devir felsefesini ve insanın varoluşunu anlatan şiirlere denir.
- “Evrendeki canlı cansız her şey Allah'tan gelmiştir, yine Allah'a dönecektir.” felsefesi vurgulanır.
- İlahiyle kafiye örgüsü bakımından benzerlik gösterir. (abab cccb dddb)
- Daha çok Alevi – Bektaşi ozanlarca söylenmiştir.
Örnek:
Anasırdan bir libasa büründüm
Nar-ı bad-ı âb- hâkten göründüm
Hayrülbeşer ile dünyaya geldim
Âdem ile bile bir yaş idim ben (Bektaşi Çelebi)
Şathiye
- İlk bakışta dine aykırı gibi görünen, aslında vahdet-i vücud felsefesi ile ilgili bir görüşü dile getiren
tasavvufi manzumelere verilen addır.
- Şathiyede şair, şiirlerini mizahi bir üslupla ile yazar.
- Genelde Bektaşi şairlerinde görülür.
- Yunus Emre, Kaygusuz Abdal gibi şairlerin şathiyeleri vardır.
Örnek:
Yücelerden yüce gördüm
Erbabsın sen koca Tanrı
Alim okur kelam ile
Sen okursun hece Tanrı (Kaygusuz Abdal)
Deme
- Alevilerin dini törenlerde söyledikleri tasavvufi görüşlere uygun şiirlere verilen isimdir.
- Kafiye düzeni koşmaya benzer. (abab cccb dddb)
- Çoğunlukla 8’li hece ölçüsüyle yazılır ve 3-5 dörtlükten oluşur.
- Çoğunlukla 8’li hece ölçüsüyle yazılır ve 3-5 dörtlükten oluşur.
Örnek:
Güzel âşık cevrimizi
Çekemezsin demedim mi
Bu bir rıza lokmasıdır
Yiyemezsin demedim mi
Yemeyenler kalır nâ-çâr
Gözlerinden kanlar saçar
Bu bir demdir gelir geçer
Duyamazsın demedim mi (Pir Sultan Abdal)
