Destan
- Yiğitlik, savaş, deprem, yangın gibi toplumsal açıdan önemli konuların işlendiği bir türdür.
- Nazım birimi dörtlüktür. Dörtlük sayısında sınır yoktur.
- Genellikle 11’li hece ölçüsü ile yazılır. (8’li olanları ve mani kalıbıyla söylenenleri de vardır.)
- Kafiye örgüsü koşma ile aynıdır. (abab, cccb, dddb ya da abcb, dddb, eeeb)
- Koşmadan farkı uzun olmasıdır.
- Son dörtlükte şairin mahlası geçer.
- Kayıkçı Kul Mustafa’nın “Genç Osman Destanı” bu türün en güzel örneklerindendir.
- Destanlar ikiye ayrılır;
Yapay Destanlar: Yazarı belli olan, daha yakın zamanda yazılan ve olağanüstü durumlara az yer
veren bir destan türüdür..
Doğal Destanlar: Anonim (yazarı belli olmayan), ilkel dönemde yaşanmış olayları konu alan ve sözlü
destan türüdür.
Tekke (Tasavvuf) Edebiyatı Nazım Biçimleri
İlahi
- İlahi’nin kelime anlamı "Allah'a mahsus, Allah'a ait" demektir.
- Allah’ı övmek ve ona yalvarmak için yazılan Allah sevgisiyle, insan sevgisini bütünleştiren
şiirlerdir.
- Özel bir ezgiyle okunur.
- Hecenin 7’li, 8’li, 11’li kalıbıyla söylenir.
- Genelde koşma gibi (abab cccb dddb) kafiyelenir.
- Dörtlüklerden oluşur. Dörtlük sayısı 3 ila 7 arasında değişir.
- Son dörtlükte şairin adı veya mahlası geçer.
- Bazı tekke şairlerinin aruz vezniyle, beyitler halinde de ilahiler kaleme aldıkları görülür.
- İlahi nazım şeklinin öncüsü Yunus Emre'dir.
- Divan edebiyatındaki “Tevhid” ve “Münacaat” lara benzer.
- İlahiler tarikatlara göre değişik isimler alır. Mevlevilerde “ayin”, Bektaşilerde “nefes”, Alevilerde
“deme(deyiş)”, Gülşeniler'de “tapuğ”, Halvetiler' de “durak”, diğer tarikatlarda “cumhur” gibi
isimlerle adlandırılırlar.
Örnek:
Arayı arayı bulsam izini
İzinin tozuna sürsem yüzümü
Hak nasib eylese görsem yüzünü
Ya Muhammed canım arzular seni (Yunus Emre)
Nefes
- Bektaşi şairlerinin söyledikleri şiirlere denir.
- Tasavvuftaki Vahdet-i Vücud düşüncesi anlatılır.
- Alevi-Bektaşi ilkeleri, tarikat kuralları dile getirilir.
- Hz. Muhammed ve Hz. Ali için övgüler de söylenebilir.
- Bektaşîler bu şiirlere, Allah'ın ilhamı ile söylendiğine inandıkları için "nefes" adını verirler. Alevî
şairlerin söylediği ilâhilere ise "deme" denir.
- Dili sade bir Türkçe olan nefesler biçim olarak koşmaya benzer.
- Genelde koşma gibi (abab cccb dddb) kafiyelenir.
- Nazım birimi dörtlüktür. Dörtlük sayısı 3 ila 8 arasında değişir.
- Genelde hece ölçüsüyle yazılır. (7, 8, 11′li kalıpları) Aruz ölçüsüyle yazılan nefesler de vardır.
- Duygu ve düşünceleri nükteli bir şekilde ve zarafet ölçüleri içinde söylemek nefesin en belirgin
özelliğidir.
- Yunus Emre, Eşrefoğlu Rumi, Hatayi, Pir Sultan Abdal, Kaygusuz Abdal nefes türünde eserler
vermiştir.
Örnek:
O şâh-ı hüsnün ışkuna
Özümi vîrân kılmışam
Kaygusuz Abdal'dur adum
Cübbe vü kaftan bilmezem (Kaygusuz Abdal)
