Aşık Edebiyatı Nazım Biçimleri
Koşma
- Aşk, türlü acılar, doğa, insanlık sevgisi ve yiğitlik gibi temalar işlenir.
- 11’li hece ölçüsüyle söylenir. (6+5 ve 4+4+3)
- Nazım birimi dörtlüktür. (3–5 dörtlük) (Az da olsa daha fazla dörtlükten oluşanları vardır.)
- Kafiye düzeni abab, cccb, dddb ya da abcb, dddb, eeeb şeklindedir...
- Genelde yarım kafiye kullanılır.
- Koşmalar, saz eşliğinde kendine özgü bir ezgiyle okunur.
- Eski Türk edebiyatındaki adı “koşuk”; Divan edebiyatındaki karşılığı ise “gazel” dir.
- Ozan, koşmanın son dörtlüğünde mahlasını ya da “tapşırma”sını söyler.
- Karşılıklı konuşma şeklinde yani "dedim" "dedi" diye başlayan dizelerle söylenebilir. Bu tür
koşmalara "mürâcaa" ismi verilir.
- Bütün kafiyeleri cinaslı olan koşmalara "tecnis" denir.
Örnek:
Yiğidin eyisini nerden bileyim
Yüzü güleç, kendi yaman olmalı
Kasavet serine çöktüğü zaman
Gönlünün gâmını alan olmalı (Karacaoğlan)
Semai
- Hece ölçüsünün 8’li kalıbıyla söylenir.
- En az 3, en fazla 5-6 dörtlükten oluşur.
- Koşma gibi kafiyelenir. Kafiye düzeni abab, cccb, dddb şeklindedir.
- İlk dörtlüğü aaab - abab – aaba - abcb şekillerinde olabilir.
- Kendine özgü bir ezgisi vardır.
- Semaide genellikle doğa, sevgi, güzellik, gurbet, ayrılık gibi duygusal ve lirik konular işlenir.
- Dili sade ve yalındır. Halkın günlük yaşantıda kullandığı deyim ve deyişlerden yararlanılır.
- Koşmadan ayrılan yönleri; bestesi ve ölçüsüdür.
- Karacaoğlan ve Erzurumlu Emrah semai türünün önemli temsilcileridir.
- Aruz ile yazılanları da vardır.
Örnek:
İncecikten bir kar yağar
Tozar Elif Elif diye
Deli gönül abdal olmuş
Gezer Elif Elif diye (Karacaoğlan)
Varsağı
- İlk olarak Toroslarda yaşayan Varsak boyu ozanları tarafından kullanılmıştır.
- Kendine özgü bir bestesi vardır. Müziğinde ve sözlerinde meydan okuyan, yiğitçe, bir hava vardır.
- Hece ölçüsünün 8’li kalıbı kullanılır. 11’li hece ölçüsüyle söylenenleri de vardır.
- Diğer nazım şekillerinden farkı bre, behey, hey gibi ünlemlere yer verilmesidir.
- Hayattan ve talihten şikâyet işlenir.
- Varsağı, ölçü ve şekil bakımından semaiye benzer.
- En az 3, en fazla 5-6 dörtlükten oluşur.
- Halk edebiyatında en çok varsağı söylemiş şair Karacaoğlan’dır. En ünlü sanatçı ise Dadaloğlu’
dur.
Örnek:
Bre ağ(a)lar bre beyler
Ölmeden bir dem sürelim
Gözümüze kara toprak
Dolmadan bir dem sürelim (Karacaoğlan)
