İSLAMİYET ÖNCESİ (DESTAN DÖNEMİ) TÜRK EDEBİYATI NAZIM BİÇİMLERİ VE TÜRLERİ
Koşuk
- Eski Türkler yılda bir kez, belli dönemlerde, "sığır" adını verdikleri kutsal av törenleri
düzenlerlerdi. ’’Şölen" adı verilen ziyafetlerde ve kazanılan savaşlardan sonra bütün boyların erkekleri
bir araya gelerek eğlenirdi. Bu eğlencelerde söylenen, genellikle aşk, doğa ve yiğitlik konularını
işleyen, "kopuz" adı verilen çalgı eşliğinde söylenen şiirlere "koşuk" adı verilir.
- Yiğitlik, aşk, tabiat gibi konular işlenir.
- Nazım birimi dörtlüktür.
- Hece vezni kullanılır. (genellikle 7 ve 11’li)
- Kafiye düzeni aaab, cccb, dddb şeklindedir.
- Genelde yarım kafiye kullanılmıştır.
- Koşuk; söyleyiş biçimi, söylenme ortamı, zamanı ve şekil özellikleri bakımından, Âşık edebiyatı
nazım şekillerinden koşma ile benzerlikler göstermektedir.
Örnek:
| Eski Türkçe İle |
Türkiye Türkçesi İle |
| Öpkem kelip ogradım |
Öfkelenip dışarı çıktım |
| Arslanlayu kökredim |
Arslan gibi kükredim |
| Alplar başın togradım |
Yiğitler başını doğradım |
| Emdi meni kim tutar |
Şimdi beni kim tutar |
Sagu
- İslamiyet öncesi (Destan Dönemi) Türk edebiyatı nazım türüdür.
- Devlet büyüklerinin veya sevilen kahramanların ölümü üzerine duyulan acıyı dile getirmek için,
“yuğ” denilen cenaze törenlerinde söylenen şiirlerdir.
- Koşuk gibi kopuz eşliğinde söylenir.
- Halk edebiyatındaki karşılığı “ağıt”, divan edebiyatındaki karşılığı “mersiye”dir.
- 7′li hece ölçüsüyle söylenir.
- Nazım birimi dörtlüktür.
- Kafiye düzeni koşuktaki gibidir. (aaab, cccb, dddb)
- Sanat kaygısından uzaktır. Samimi bir dille söylenir.
- Mert ve yiğitçe bir söyleyişe sahiptirler.
- Bilinen eski sagu örneği Saka Türklerinden Alp Er Tunga adına söylenmiştir.
Örnek:
| Eski Türkçe İle |
Türkiye Türkçesi İle |
| Ödlek arığ kevredi |
Devir iyice kötüleşti |
| Yunçığ yavuz tovradı |
Sefil ve kötüler kuvvetlendi |
| Erdem yeme sevredi |
Edep ve erdem azaldı; |
| Acun beği çertilür |
Dünyanın beyi yok oldu |
Sav
- Sav, tecrübe edilerek doğruluğu anlaşılmış duygu ve düşüncelerin, mümkün olduğu kadar az kelime
ile özlü bir şekilde ifade edilmesidir.
- Bugünkü “atasözü”nün yerine kullanılmıştır.
- Divan edebiyatında “darb-ı mesel” adını alır.
- Nazım biçimi değildir
Örnek: Erdemlig kişi erdini birle tüz ol. Erdemsiz kişi etük içindeki ulyak birle tüz ol.
(Erdemli kişi cevher ile birdir. Erdemsiz insan çizme içindeki taban astarı ile birdir.)
Örnek: Birin birin ming bolur, tama tama göl bolur.
(Birler bin olur, damla damla göl olur.)
