III. Anlamlarına Göre Cümleler
Yapılmayan bir işten duyulan üzüntüyü, pişmanlık iste yapılan bir işten duyulan üzüntüyü anlatır.
Örnek: Duygusallık bir insan olduğumu belli etmeseydim daha iyi olacaktı.
Örnek: Keşke şu koca makineyi sana emanet etmeseydim.
Örnek: Bildiğim yerden gelen bu soruyu nasıl yanlış yaptım.
B. Yakınma Bildiren Cümleler Kişinin başkasının herhangi bir tuttum ve davranışından dolayı rahatsız olduğunu bildiren cümlelerdir. Örnek: En çok satanlar listesinde hep popülist kitaplar yer alıyor nedense.
Örnek Soru:
(I) Henüz ortaokul sıralarındayken arkadaşlarla ders biter bitmez, okulumuzun yer aldığı tepeden iner, güzel mi güzel çiçek bahçeleriyle kuşatılmış evlerin önünden geçerek deniz kıyısına koşardık. (II) Ayaklarımızı suya sokup serinliği hissetmekle meşgulken içimizden biri bağırırdı: “Martılara simit atalım!” (III) Sonraları bütün denizlerde de oradan oraya giden martılar canlanırdı gözlerimde. (IV) Denizin öte yakasındaki tek martıyı fark edip havalara uçan insanları gördüğüm zaman gerçekten çok etkilenirdim. (V) Senelerce martıların sürüyle önümden geçtiğini, hayatın hemen hemen hepimizi, nadir rastlanan anlara tanık olan son insanlar biziz desem de benim sözlerime kulak asmazlar ki.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde yakınma söz konusudur?
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
CEVAP E Yakınma bildiren cümleler kişinin başkasının herhangi bir tutum ve davranışından dolayı rahatsız olduğunu bildirir. (V) numaralı cümlede “Senelerce martıların sürüyle önümden geçtiğini, hayatın hemen hemen hepimizi, nadir rastlanan anlara tanık olan son insanlar biziz desem de benim sözlerime kulak asmazlar ki.” cümlesinde martıların sayıca azalması konusuna ilişkin duyarsızlıktan yakınılmaktadır.
C.Sitem Cümleleri Bir kimsenin kendisine yapılan bir davranıştan dolayı üzüntüsünü, kırgınlığını dile getirdiği cümlelerdir.
Örnek: Beni bu yemeğe çağırmamışsın
Örnek: Bir selamın bile gelmedi, neden?
Örnek: O kadar mektup yazdım insan bir cevap verir değil mi?
Bazı sezgi ve bilgilere dayanarak herhangi bir durum, olay ya da eylemin nasıl gerçekleşeceği hakkında fikir yürütmektir. “bence, bana göre, sanırım, belki, zannediyorum” gibi ifadelerle belirtilir. Örnek: Belki de dilinde bu şarkı düşmez.
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir "sezgi, tahmin" söz konusu değildir?
A) Bu sınavın kötü sonuçlanacağını sınava girdiğim anda anlamıştım.
B) Hayatıma girdikten sonra mutluluk içinde bulunduğunu her halinden anlıyordum.
C) Aramızdaki sırrı, mütemadiyen içimde taşıyacağıma dair söz veriyorum.
D) Her konuyu, senin yanında çekinmeden konuşabileceğimi sanıyorum.
E) Maddiyatı seven bir adam olduğunu daha ilk dakikadan çıkarmıştım.
CEVAP C “A, B, D, E” seçeneklerinde bir iş veya eylemi önceden sezme, tahmin etme anlamı vardır. “C” seçeneğinde ise böyle bir şey söz konusu değildir.
E. Varsayım Cümleleri Gerçekleşmeyen bir durumu veya olayı gerçekleşmiş gibi kabul etmektir. Bu cümlelerde, “farz edelim, diyelim ki, tut ki, kabul edelim, düşünelim” gibi ifadeler kullanılır.
Örnek: Diyelim ki maçı kaybettiniz.
Örnek: Farz edelim ki bu soruyu çözemedin, ne yapacaksın?
Örnek: Tut ki bu işi de yüzüne gözüne bulaştırdın, ne olacak?
Bir yapıt veya sanatçı hakkında öznel ya da nesnel görüş bildirmektir. Öznel değerlendirmeler aynı zamanda bir eleştiridir.
Örnek Soru: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, "değerlendirme" söz konusudur?
A) Bazı romancılar hislerini anlatmak amacıyla, bazıları da mükemmel eserler yaratmak için yazarlar.
B) Şair, gözlerin gördüğünü hayal gücüyle yeniden şekillendiren kişidir.
C) Bir eserin değerinin, ele alınışından çok, biçemine bağlı olduğunu hep söylerim. D) “Katman” romanındaki kişilerin yazarca ele alınışı üzerine birçok tahlil yapılmıştır.
E) Bu kitapta, konu gerçek hayattan alınmış, şahıslar kendi çevrelerine uygun biçimde yansıtılmıştır.
CEVAP E Değerlendirme: Bir yapıt veya sanatçı hakkında öznel ya da nesnel görüş bildirmektir. “Bu kitapta, konu gerçek hayattan alınmış, şahıslar kendi çevrelerine uygun biçimde yansıtılmıştır.” cümlesi bir esere yönelik değerlendirmedir.
G. Küçümseme Cümleleri Bir olay ya da kişiye değer vermeme, küçük görme, hafife alma anlamı taşıyan cümlelerdir.
Örnek: Kendini Nobel almış yazar zannediyor!
Örnek: Okuyup da adam olacakmış, peh!
Örnek: O kadar saatte bunları mı yapabildin!
H. Azımsama Cümleleri Sayılabilen veya ölçülebilen bir şeyin miktarca az olduğunu, yetersiz görüldüğünü ifade eden cümlelerdir. Örnek: Bu kadar az bir parayla açamayız dükkânı.
Örnek: İki paket makarnayla bu kocaman sınıfın karnı doymaz.
Örnek: Sabahtan beri on lira mı kazanabildin?
I.Eleştiri Cümleleri Herhangi bir konuda olumlu veya olumsuz görüşlerin yanlarını ortaya konulmasıdır.
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "eleştiri" söz konusu değildir?
A) Roman okunduğunda, yazarının, ne yazacağını derinlemesine ölçüp biçen, bunları bir ölçümden geçiren, tertipleyen sanatçılardan biri olmadığı çok net bir şekilde anlaşılıyor.
B) Gençlik yıllarında birçok gazetede kaleme aldığı düz yazıları bir araya getirip bunları yazılış tarihlerine göre tasnifleyerek kitap hâline getiriyor.
C) Konusunu günlük hayattan almasına rağmen, dili ve anlatımındaki pürüzler nedeniyle, yazdıkları tam manasıyla anlaşılmıyor.
D) Sığ bilgilere dayanarak yaptığı ruhbilimsel tahliller, eserin ele alınışı içinde yetkin bir niteliğe ve işleve sahip değil.
E) Yansıtmaya çalıştığı tarihsel ortamı detaylı olarak yansıtamayışı, eserin inandırıcılığını ciddi şekilde azaltıyor.
CEVAP B “A, C, D, E” seçeneklerinde sözü edilen kişinin olumsuz yönleri ele alındığından eleştiri cümlesi niteliğindedir. Ancak “B” seçeneğinde eleştiri değil bir durumun tespiti vardır.
İ. Öz Eleştiri Cümleleri Kişinin kendi davranışlarına yönelik ortaya koyduğu olumsuz eleştirilerdir.
Örnek: Beni zamanında uyaranların sözlerine kulak asmadığımdan bu hallere düştüm.
Örnek: Derslerime zamanında çalışsaydım hasta sonlarında bu kursa gitmek zorunda kalmazdım.
J. Öneri Cümleleri Bir sorunu çözmek amacıyla ya da herhangi bir durumla ilgili olarak görüş bildirmek, tavsiyede bulunma amacıyla kurulan cümlelerdir.
Örnek: Betimlemelerinin biraz daha sade cümlelerle yapmalısın.
Örnek: Projeyi hazırlarken grubundaki arkadaşlarından görüş alsaydın daha iyi olurdu.
Örnek: Ben korku filmine değil macera filmine gidelim, diyorum.
K. Ön Yargı Cümleleri Bir kimsenin, bir olay veya durumla ilgili olarak çeşitli nedenlerle önceden edindiği, genellikle olumsuz düşüncelerdir. Örnek: Derse bugün de geç kalacağını adım gibi biliyorum.
Örnek: Bir hafta sonra vizyona girecek filminin de bekleneni veremeyeceğini hep birlikte göreceğiz.
L. Tasarı Cümleleri Bir kimsenin herhangi bir konuyla ilgili, ileri dönük olarak yapmayı düşündüğü plan ve projelerdir.
Örnek: Orhan Veli’nin şiirlerine nazirelerimden oluşan kitabımı yayımlamayı düşünüyorum.
Örnek: Yıl sonunda kulüpte yönetici olarak görev almayı planlıyorum.
M. Yorum Cümleleri Kişinin, bir olayı veya durumu öznellik ve kişilik katarak anlatmasıdır.
Örnek Soru:
(I) Tercüme bir metni başlangıç noktası olarak seçen yazar, oyunu yeniden, oldukça güzel bir şekilde oluşturmuş. (II) Metin, yerel unsurlarla yalınlaşırken evrenselliğini de kaybetmemiş (III) Ayrıca oyunun dokusunda yer alan dostluk, fedakârlık, bağlılık gibi hisler, inandırıcı ve tutarlı bir şekilde verilmiş. (IV) Bunun yanı sıra tipler üzerinde çok az durulmuş; bunlar silik birer unsurdan öteye gidememiş. (V) Oyunda, konunun nerede geçtiği, yer ve zaman unsurları da belirtilmemiş.
Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde yazar bir yorum yapmamıştır?
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
CEVAP E I., II., III., ve IV. cümlelerde değerlendirmeler, yorumlar yapılmıştır ve öznellik söz konusudur. V. cümlede ise herhangi bir yorum yapılmamaktadır
Örnek Soru:
Aşağıdaki sıralı cümlelerin hangisinde, ikinci cümle birincinin yorumudur?
A) Detayları iyi seçiyor, bunları büyük bir ustalıkla kullanıyor.
B) Sürekli karşıma çıkıyor, beni izliyor gibi geliyor bana.
C) Bu kazağın rengini hiç beğenmedim, diğerini beğendim.
D) Ben de yaşadıklarıma gülüp geçmek istiyorum, ama bir türlü olmuyor.
E) Bu adamı ne zaman görsem koluma giriyor, başlıyor boş boş konuşmaya.
CEVAP B “B” seçeneğindeki cümlede “kişinin sürekli karşısına çıkmasını” yorumlayarak “kendisini izlediği” sonucuna varmıştır.
N. Olumlu Cümleler Yüklemi olumlu yargı taşıyan herhangi bir olumsuzluk eki taşımayan cümlelerdir. Kendi arasında iki kısma ayrılmaktadır.
1) Biçim ve Anlamca Olumlu Cümleler Cümlede herhangi bir olumsuz kelimenin bulunmadığı ve anlamca da olumlu olan cümlelerdir.
Örnek: Yol çalışması perşembe günü sabah saatlerince başlayacak.
Örnek: Konuyu bu kurs sayesinde çok iyi öğrendik.
2) Biçimce Olumsuz Anlamca Olumlu Cümleler Yükleminde olumsuzluk eki olduğu halde olumlu anlam içeren cümlelerdir. Örnek: Benim de sana karşı hislerim yok değil.
Örnek: Çağırsaydın gelmez miydim?
O. Olumsuz Cümleler Yüklemi olumsuz yargı taşıyan cümlelerdir. Kendi aralarında ikiye ayrılır.
1) Biçim ve Anlamca Olumsuz Cümleler Yüklemi olumsuz yargı taşıyan ve anlamca da olumsuz olan cümlelerdir.
Örnek: Üç yılı aşkın bir süredir köye gidemiyoruz.
Örnek: Projelerde etkin bir rol üstlenen bir öğrenci değil.
2) Biçimce Olumlu Anlamca Olumsuz Cümleler Biçimce yükleminde herhangi bir olumsuzluk eki taşımayan ama anlamca olumsuzluk bildiren cümlelerdir.
Örnek: Ne şiş yansın ne kebap
Örnek: Ne Leyla yar oldu bana ne Aslı ne Şirin
Ö. Soru Cümleleri Bir duyguyu, bir düşünceyi soru yoluyla belirten cümlelerdir. Soru sıfatları, soru zamirleri, soru zarfları ve soru edatı (mi) cümleyi soru cümlesi yapar.
Örnek: Hiç tanımadığını söylediğin bir adamla niçin bu kadar uzun konuştun?
Örnek: Senin için her şeyi göze alamayacak bir miyim?
P. Sözde Soru Cümlesi Bu soru çeşitleri cevap gerektirmez. Bu cümlelerde amaç soru sormak değildir. “Şaşma, kuşku, kızma, şaşma vb. anlamlar bildirirler.
Örnek: İnsan sevdiklerine böyle mi davranır? (Kınama)
Örnek: Bir kalem alabilir miyim? (Rica)
IV Cümle Yorumu Cümlede Anlatılmak İstenen Yargı Her cümle bir yargı bildirir. Dolayısıyla her cümlede dile getirilen bir duygu ya da düşünce vardır. Bir cümlede anlatılmak istenen neyse o cümlenin ana düşüncesi de odur. Bir cümlenin ana düşüncesini bulmak için “Bu cümlede yazar bize ne demek istedi?” sorusu sorulur.
Örnek Soru: Sadece güneşli günlerde yola çıkan kişi, gayesine ulaşamaz.
Aşağıdakilerden hangisi bu cümlede anlatılmak istenene anlamca en yakındır?
A) Amaçlananı elde etmek her şartta çalışmayı gerektirir.
B) Başarılı olmak isteyen insanın neyi isteyip neyi istemediğini iyi bilmesi lazım.
C)Yönetici, aldığı her kararın sorumluluğunu taşımalıdır.
D) Farklı ortamlara çabuk adapte olmakta güçlük çekiyorum.
E) Seçici bir kişiliğe sahip olmak insanları güçlüklerle karşı karşıya bırakır.
CEVAP A ‘’Yalnızca güneşli günlerde yürüyen kişi, amacına ulaşamaz.’’ cümlesine anlamca en yakın olan ifade “ Başarılı olmak isteyen insanın neyi isteyip neyi istemediğini iyi bilmesi lazım.” cümlesidir.
Cümle Tamamlama Bir cümlenin, düşüncenin akışına göre anlamca uygun bir biçimde tamamlanmasıdır.
Örnek “Bana göre bir eserin en önemli özelliği, onun kâğıda nasıl döküldüğü değil …” ifadesini önemli görülen durumun eserin konusu olduğunun anlaşılması istenirse bu cümlenin nasıl tamamlanacağına dair şu örnekleri verebiliriz.
1 Bana göre bir eserin en önemli özelliği, onun kâğıda nasıl döküldüğü değil yapıtın bize neleri yansıttığıdır.
2 Bana göre bir eserin en önemli özelliği, onun kâğıda nasıl döküldüğü değil yapıtın bize neler anlattığıdır.
