HÜSEYİN RAHMİ GÜRPINAR (1864-1944) 

èEdebiyatımızda, Fransız natüralizminin ilk büyük temsilcisidir. Onu natüralistlerden ayıran nokta, eserlerinde sosyal eleştiriye olabildiğince çok yer vermesidir.

èİlk hikâye denemesi "İstanbul'da Bir Frenk" adıyla Cerîde-i Havadis gazetesinde çıkar. Yanlış Batılılaşmayı ele aldığı, ilk romanı "Ayna" (Şık) Tercümân-ı Hakîkat gazetesinde yayımlanmıştır.

è1908'de Boşboğaz ile Güllâbî adıyla bir mizah dergisi çıkarmıştır.           

èHikâye ve romanlarında "toplum için sanat" anlayışıyla hareket etmiştir.

èAhmed Midhat Efendi'nin açtığı popüler roman çığırını, "realist" ve "natüralist" ölçüler içinde devam ettirmiştir.

èSosyal hicvin, tenkidin seçkin örneklerini ortaya koymuştur. Ciddi konuları bile mizahî bir üslûpla vermeyi başarmıştır.

èRomanlarında gözleme ve çevre tasvirlerine (betimlemelere) büyük önem vermiştir. Emile Zola'nın deneysel roman yöntemini benimsemiş ve uygulamıştır. Cin, peri, dev, çarşamba karısı, gulyabani gibi fantastik unsurlar yer alır; bâtıl inançlar, intihar vakaları ve yabancı mürebbiyelerin kötü tesirleri ele alınır, tahlil ve tenkit edilir. Sürekli diyaloglar romanlarını tiyatro türüne yaklaştırmıştır. Töre romanı özelliği gösteren eserleri vardır. Kahramanlarını çevrelerinin diliyle konuşturmuş; taklitlere yer vermiş; halk deyimlerini sıkça kullanmıştır.

èDevrindeki İstanbul'unun bütün özelliklerini eserlerine yansıtmıştır. (Zenginler, fakirler; konaklar, yalılar, kenar semtler; atlı tramvaylar, ramazan eğlenceleri; paşalar, beyler, dadılar, mürebbiyeler, alafranga züppeler, deliler, tulumbacılar, yankesiciler, üfürükçüler, kabadayılar, dalkavuklar, dilenciler…)

èRomanları, gereksiz bilgilerin verilmesi, romanın akışı kesilerek araya girilmesi yönüyle teknik açıdan kusurlu bulunmuştur.

èEserlerinde Anadolu yoktur.

èEdebiyât-ı Cedîdeciler'in aksine halkın kolaylıkla okuduğu edebî eserler ortaya koymuştur.

è"Sokağı edebiyata getiren sanatçı" olarak kabul edilmiştir.

èHüseyin Rahmi eserleriyle, Türk toplumunu aydınlatmak, çeşitli konularda bilgilendirmek, halkın yaşama tarzını değiştirmek ve ilerleyip yükselmesine hizmet etmek amaçlarını gütmüştür.

HÜSEYİN RAHMİ GÜRPINAR'IN ESERLERİ

Roman: Şık, İffet, Mutallaka, Mürebbiye, Bir Muâdele-i Sevdâ, Metres, Tesâdüf, Nimetşinas, Şıpsevdi, Kuyruklu Yıldız Altında Bir İzdivaç, Sevda Peşinde, Gulyabani, Cadı, Hakka Sığındık, Toraman, Hayattan Sayfalar, Son Arzu, Tebessüm-i Elem, Cehennemlik, Efsuncu Baba, Meyhanede Hanımlar, Ben Deli miyim?, Tutuşmuş Gönüller, Billur Kalb, Evlere Şenlik, Muhabbet Tılsımı, Kaynanam Nasıl Kudurdu?, Mezarından Kalkan Şehid, Kokotlar Mektebi, Şeytan İşi, Utanmaz Adam, Eşkıya İninde, Kesik Baş, Gönül Bir Yeldeğirmenidir, Sevda Öğütür, Ölüm Bir Kurtuluş mudur?, Dirilen İskelet, Dünyanın Mihveri Kadın mı, Para mı?, Kaderin Cilvesi (Başımıza Gelenler), Deli Filozof, Can Pazarı, İnsanlar Önce Maymun muydu?, Ölüler Yaşıyor mu?, Namuslu Kokotlar

Hikâye: Kadınlar Vâizi, Namusla Açlık Meselesi, Katil Bûse, İki Hödüğün Seyahati, Tünelden İlk Çıkış, Gönül Ticareti, Melek Sanmıştım Şeytanı, Eti Senin Kemiği Benim, Meyhanede Kadınlar

Tiyatro: Hazan Bülbülü, Kadın Erkekleşince, Tokuşan Kafalar, İki Damla Yaş, Gülbahar Hanım

Tartışma-Eleştiri: Cadı Çarpıyor, Şekavet-i Edebiye Tartışmaları, Sanat ve Edebiyat

Deneme: Sanat ve Edebiyat

? ÇIKMIŞ SORU Servet-i Fünûn Döneminde yaşadığı hâlde bu topluluğun dışında kalan, yönelim ve yaratılarıyla bu topluluktan ayrı özellikler taşıyan sanatçılarımızdan biri de --- Onun ayna tuttuğu yaşam kesiti, Servet-i Fünûnculardan ayrıdır. Servet-i Fünûncular varsıl, aydın kesimin köşk ve konak yaşamının görüntüleriyle oluşturmuşlardır yapıtlarını. Onun anlattığı yaşamsa İstanbul'un yoksullarının ya da orta sınıfının yaşamıdır. Kimi romanlarında eski İstanbul yaşamının betimlemelerine de rastlarız. Örneğin Cehennemlik ve Metres'te, Boğaziçi yalılarındaki; İffet, Şıpsevdi ve Tesadüf'te, Aksaray'daki yaşamı anlatır. Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Hüseyin Rahmi Gürpınar'dır.  B) Ahmet Rasim'dir.                        C)Reşat Nuri Güntekin'dir.

D) Hüseyin Cahit Yalçın'dır.                           E) Halit Ziya Uşaklıgil'dir.                               (2010 LYS)

CEVAP A Hüseyin Rahmi Gürpınar Servet-i Fünûn Döneminde yaşamasına rağmen bu topluluğun dışında kalan, Cehennemlik ve Metres, İffet, Şıpsevdi, Tesadüf gibi eserlerin yazarıdır.

? ÇIKMIŞ SORU Namık Kemal, 'Şıpsevdi" romanında, Meftun Bey'in kişiliğinde, alafrangalık modasının, devrin gençleri üzerinde yaptığı gülünç ve yıkıcı  etkiyi anlatır. Bu cümledeki bilgi yanlışı aşağıdakilerin hangisinde belirtilmiştir?

A) "Şıpsevdi" romanı Namık Kemal'in değil, Hüseyin Rahmi'nindir.

B) Alafrangalığın olumsuz etkileri "Şıpsevdi" romanında değil, "İntibah" romanında işlenmiştir.

C) "Şıpsevdi", roman değil, bir tiyatro eseridir.

D)"Şıpsevdi" romanının konusu,alafrangalığın yerilmesi değil,görmeden evlenme geleneğinin yerilmesidir.

E) Romanın kahramanı Meftun Bey değil, Ali Bey'dir.                        (1996 ÖYS)

CEVAP A ''Şıpsevdi'' adlı eser Namık Kemal'e değil Hüseyin Rahmi Gürpınar'a aittir.

? ÇIKMIŞ SORU Yazarın ilk romanıdır. Gerçekçi bir eserdir. Üç ayrı kuşak arasındaki görüş, duygu ve yaşayış ayrılıkları üzerinde durulur. Bu ayrılıklar yüzünden ailenin çözülüşü gösterilir. Hikâye ve roman edebiyatımızın, geleneksel temalarından biri olan aşın batı hayranı züppe tipi, başarılı bir biçimde çizilir. Bu parçada sözü edilen eser ve yazar aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?

A) Felatun Bey ile Rakım Efendi - Ahmet Mithat Efendi  B) Kiralık Konak - Y. Kadri Karaosmanoğlu

C) Fahim Bey ve Biz - A. Şinasi Hisar                                            D) Şıpsevdi - H. Rahmi Gürpınar

E) Ayaşlı ve Kiracıları - Memduh Ş. Esendal                             (1995 ÖYS)

CEVAP D Parçada Hüseyin Rahmi Gürpınar'ın Şıpsevdi adlı eserinden söz edilmiştir.

? ÇIKMIŞ SORU  Bir yazar söyle diyor: "Nerede bir edebiyatın  başladığını görsek, orada sokağın yazı masası ile birleştiğini görürüz. Malherbe sokağı dinledi, Dickens sokağı edebiyata soktu. Bir romanında geçen 'sokağın anahtarı' sözü bu yazarın sanatını anlatmaya yeter. Puşkin'de de sokağın anahtarı vardı. Bize gelince, bu sihirli anahtar çoğu yazarımızın eline hiçbir zaman geçmedi." Yazarın "sokağın anahtarı" sözü ile anlatmak istediği özellik aşağıdaki yazarlardan hangisinde vardır?

A)  Reczaizade M. Ekrem                               B) Namık Kemal                                C) Halit Ziya

D) Mehmet Rauf                                                               E) Hüseyin Rahmi             (1982 ÖYS) CEVAP E Sokağı anahtarı ifadesi yaşamın tüm ayrıntılarıyla anlatılmasını içerir. Bu özellik Hüseyin Rahmi Gürpınar ile bağdaştırılabilir.