G) BAĞLAÇ

Eş görevli sözcük ve sözcük gruplarını, anlamca ilgili cümleleri birbirine bağlayan sözcüklere bağlaç denir.

Bağlaçların Özellikleri
 1.  Bağlaçlar, tek başlarına kullanılmazlar, cümle içerisinde kullanıldıklarında bir anlam kazanıp sözcükleri veya cümleleri birbirine bağlarlar.

 2.  Bağlaçlar da edatlar gibi tek başlarına anlamı olmayan sözcüklerdir. Bağlaçlar cümleden çıkarılınca anlam bozulmaz, sadece biraz daralabilir.

 3.  Bağlaçlar (“ile” bağlacı hariç) önceki ve sonraki kelimeden ayrı yazılır. Bitişik yazılanlar bağlaç değil, ektir.

 4.  Bazı bağlaçların yerine noktalama işaretleri kullanılabilir.

Başlıca Bağlaçlar
“Ve” Bağlacı: Anlam ve görev bakımından benzer olan kelimeleri, cümleleri, sözleri ve ögeleri birbirine bağlar.
Örnek İnsanların hayalleri ve hayatları bir olmaz bazen.

Örnek Ailesini, eşini ve çocuklarını selde kaybetmiş bir adamdı.

Örnek Ders anlatmak ve kitap okumak en sevdiğim şeyler arasındadır diyebilirim.

Örnek Binlerce yerli ve yabancı turist geldi.

“İle (-le / -la)” Bağlacı
“Ve” bağlacıyla görevleri hemen hemen aynıdır ama ”ile” bağlacının kullanım alanı daha dardır. “İle” bağlacı cümleleri birbirine bağlamaz; sadece aynı görevdeki kelimeleri bağlar.
Örnek Eve ekmekle tuz götürmeyi böyle havalarda unuttum.

Örnek Yaşar Kemal’in romanlarıyla röportajları ustaca kaleme alınmıştır.

Örnek Evi ile işi arasında geçen monoton bir hayatı vardır onun.
 UYARI  “İle” sözcüğü hem edat hem de bağlaç olarak kullanılabilir. Cümlede “ile” sözcüğü yerine “ve” kullanılabiliyorsa bağlaç, kullanılamıyorsa edattır.

Örnek Kardeşi ile bir akrabası onu ziyarete gelmişti. (”İle” yerine ”ve” gelebilir → Bağlaç)

Örnek Kardeşim arabasıyla geldi. (”ile” yerine ”ve” getirilemez → Edat)

“Veya, Ya da, Yahut, Veyahut” Bağlaçları
Aynı değerde olup da birinin tercih edilmesi gereken iki seçenek arasında kullanılırlar.

Örnek Sen ya da ben ne fark eder.

Örnek Dört dizelik bölümlerden oluşmuş şiir veya şiir parçasına kıta adı verilir.

Örnek Sen olmasan yahut (veyahut) seni görmesem dayanamam.

Örnek Gizli bahçenizde açan çiçekler vardı, gecelerde ve yalnız. Vermeye az buldunuz yahut vakit
olmadı.

“Ama, Fakat, Lâkin, Yalnız, Ancak, Oysa, Oysaki, Hâlbuki, Ne var ki” Bağlaçları
“Ama, fakat, lâkin” aynı anlama gelen bağlaçlardır. “yalnız, ancak, oysa, oysaki, halbuki, ne var ki”

bağlaçları da bunlara yakın anlamlıdır. 

Bu bağlaçlar genellikle aralarında zıtlık bulunan iki ayrı ifadeyi veya cümleyi birbirine bağlar.

Örnek Çocuğunuz çok zeki ama çalışmıyor.
Örnek Teyzene gitmene izin veririm fakat uslu duracaksın.      
Örnek Emek verdiğini görüyorum yalnız tekrar etmiyorsun.
Örnek Çok üzgünüm ama seni arayamadım.
Örnek Yüz bin kişi bu ilana başvuru yapmış ne var ki sadece on kişilik kontenjan var.
Örnek Bana bir anda kızdı oysa ben ona kötü bir şey söylemedim.
Örnek Muhittin partiye gelmedi oysaki onu da çağırmıştım.
Örnek Sözleşmeyi uzatma teklifimize hiç cevap vermedi, halbuki sevinmesini bekliyordum.
 NOT  “Ama” bağlacı cümleye “koşul(şart)” veya “pekiştirme” anlamı da katabilir.

Örnek Kitabımı alabilirsin ama zarar vermeden getireceksin. (Koşul)

Örnek Büyük ama çok büyük bir evi vardı. (Pekiştirme)

“Çünkü, Zira” Bağlaçları
“Şundan dolayı, şu sebeple” anlamlarına gelir. Yapılan eylemin nedenini, sebebini bildirir.

Örnek Başka okula gittim çünkü arkadaşlarımla anlaşamıyordum.       

Örnek Ödevimi yapamadım çünkü elektrik kesikti.

Örnek O gün okula gelemedim, zira çok hastaydım.

“De / Da” Bağlacı
Cümleye “eşitlik, gibilik, açıklama, neden-sonuç, abartma, pekiştirme, birliktelik, küçümseme, sitem, şaşma, uyarı, inatlaşma” gibi çok çeşitli anlamlar katar, bazen de “ama, fakat” anlamında kullanılabilir.

Örnek O kitabı ben de okudum. (Eşitlik-diğerleri gibi)

Örnek Aldığı puan da puan hani. (Abartma-pekiştirme)

Örnek Sen sınavı kazanacaksın da ben göreceğim. (Küçümseme)

Örnek Ankara’ya kadar geldin de yanıma bile uğramadın. (Sitem)

Örnek İş buldu da gitti doğup büyüdüğü şehirden. (Sebep-sonuç)

Örnek Eve gitmem de gitmem diye tutturdu. (Direnme-inat)

Örnek Bir daha bu mahalleye gel de göreyim. (Tehdit-uyarı)

Örnek Biraz sessiz olsanız da şu konuyu anlatıp bitirsem. (Rica, istek)

Örnek Böyle habersizce bırakıp gitmen hiç de iyi olmadı. (Pekiştirme)

Örnek Bursa’ya gelmiş de fazla kalmamış. (Ama bağlacı yerine)

UYARI  “Da, de” bağlacı ile bulunma durum eki olan “-da, -de, -ta, -te” ekini karıştırmamak gerekir. Cümleden “de”yi çıkarıp okuduğumuzda cümlenin anlamı bozulmuyor sadece biraz daralıyorsa bu “de” bağlaçtır ve ayrı yazılır. Eğer cümlenin anlamı bozuluyorsa, bu “de” ektir ve kelimeye bitişik yazılır.

Örnek Buraya Ayşe de gelecekmiş. (Bağlaç)

Örnek Kitaplarım okulda kalmış. (Hâl eki)

 
“Ki” Bağlacı
En çok kullanılan bağlaçlardan biridir. Cümleye “neden – sonuç, açıklama, şart, şaşma, o anda, pekiştirme” gibi çok çeşitli anlam ilgileri katar.
Örnek Beni hiç sevmemişsin ki her şeyi bitirdin bir çırpıda. (neden-sonuç)
Örnek Mutlu ol ki genç kalasın. (şart)
Örnek Bir baktım ki benimle gelen herkes kaçıp gitmiş. (şaşma)
Örnek Sağa dönecekti ki gelen yeşil ışığın yandığını gördü. (o anda)
Örnek Arabayı o çizmiş olabilir mi ki? (Kuşku)
Örnek Sana bu kitabı tavsiye ettim ki en doğru bilgiye ulaşasın. (amaç-sonuç)
Örnek Küçük kızı bütün gece ağlamış olmalı ki sabah uyanamamış. (tahmin)

 UYARI “Ki” bağlacı, sıfat türeten “–ki” eki ile, ilgi zamiri olan “–ki” ile karıştırılmamalıdır. Bağlaç olan ki kendinden önceki ve sonraki kelimelerden her zaman ayrı yazılır. Diğerleri ektir ve kelimeye bitişik yazılır.

Bağlaç olan “ki”yi diğerleriyle karıştırmamak için pratik bir yöntem olarak, “ki”den sonra “-ler” ekini getiririz, bu ek uygun düşmezse oradaki “ki”nin bağlaç olduğunu anlarız.

Ayrıca yine pratik bir yöntem olarak, “ki”yi cümleden çıkartırız, cümlenin yapısında ciddi bir bozulma olmazsa bu “ki”nin bağlaç olduğunu anlarız.
Örnek Sen ki gözleri dünyalara bedel bir kadınsın.
Örnek Anlıyorum ki senden ayrılmak büyük bir hataydı.
Görüldüğü gibi bağlaç olan “–ki” cümleden çıkartıldığında cümlenin anlamında bir daralma olsa da yapısında ciddi bir bozukluk olmuyor, ayrıca bunlardan sonra “–ler” eki getirildiğinde uygun düşmüyor. Öyleyse bu “-ki” bir bağlaçtır ve daima ayrı yazılır.

NOT “Ki” bağlacı bazı bağlaçlarda kalıplaşmıştır ve bitişik yazılır. Bu bağlaçların baş harflerini SOMBaHÇEMİ şeklinde kodlayabiliriz:

Sanki – Oysaki –  Mademki – Belki –a – Halbuki – Çünkü –e– Meğerki – İllaki

 “Meğer” Bağlacı
Cümlelerin başına veya sonuna gelerek cümleleri birbirine bağlar. “Şaşkınlık” veya “beklenmeyen ama sonradan alışılan” durumları ifade ederken kullanılabilirler.

Örnek Senin iyi bir insan olduğunu düşünürdüm. Meğer hiçbir şey bilmiyormuşum senin hakkında.

Örnek Ne kadar az yolun başındaymışım meğer.

“Madem / Mademki” Bağlacı
Cümlelerin başına, ortasın veya sonuna gelerek cümleleri birbirine bağlar.

Örnek Madem seni çok istiyorlardı. Öylece ortaya koymasalardı.

Örnek Madem ki deniz ruhuna sır verdi sesinden.

“Demek / Demek ki” Bağlacı
“Çıkarım yapma” veya “kesinlik bildiren” durumları ifade ederken kullanılır.
Örnek Son sınavda epey yüksek not aldın. Demek ki iyi çalışmışsın.
Örnek Bu kadar kötülük yaparak bir yerlere gelemeyeceğini sonunda sen de anladın demek.

“Üstelik” Bağlacı
Cümleleri pekiştirme yoluyla birbirine bağlar.

Örnek Yağmur iliğime geçti üstelik!
İçim ürperiyor, ya evde yoksan!.

“Hatta” Bağlacı
Üstelik bağlacı gibi iki cümleyi bağlarken anlamı güçlendirir, pekiştirir. Anlamı daha  güçlendirmek için genellikle “bile” veya “de” bağlacıyla birlikte kullanılır.

Örnek Yalan değil artık inkar etmiyorum yeter
Hatta belki seviyorum istiyorsan eğer

“Yani” Bağlacı
Anlatılanları açıklarken, özetlerken ve bir yargıya bağlarken “kısaca” anlamında kullanılır.

Örnek Ellerimi uzatsam tutmak isterim günü ama güneş her gece tepemde doğuyor. Yani olmuyor, olmuyor istesem de kimse gelmiyor.

“Hem … Hem … / Hem … Hem de …” Bağlacı

Cümleleri veya eş görevli sözcükleri “birliktelik”, “eşitlik” veya “karşıtlık” anlamlarıyla birbirine bağlar.

Örnek Hem arkadaşını hem de öğretmenini üzmüş.
Bu cümlede “hem … hem de …” bağlacı eşitlik anlamı katmıştır ve eş görevli sözcükleri (nesneleri) birbirine bağlamıştır.

Örnek Okuduğu şiirle hem ağlattı hem güldürdü.
Bu cümlede “hem … hem …” bağlacı karşıtlık anlamı katmıştır ve cümleleri birbirine bağlamıştır.

 “Ne … Ne … / Ne … Ne de …” Bağlacı
Cümleleri veya eş görevli sözcükleri “olumsuzluk” ve “hiçbiri, yokluk” anlamlarıyla birbirine bağlar.

Örnek Ne teyzesini ne de halasını aramış.
Bu cümlede “ne … ne de …” bağlacı hiçbiri anlamı katmıştır ve eş görevli sözcükleri (nesneleri) birbirine bağlamıştır.

Örnek Bana senden ne köy olur ne kasaba.
Bu cümlenin yüklemi olumlu olmasına rağmen (olur) “ne … ne …” bağlacı cümleye olumsuzluk anlamı katmıştır köy de kasaba da olamayacağı ifade edilmiştir.

“Kâh … Kâh … (Gâh … Gâh …)” Bağlacı
Cümleleri veya eş görevli sözcükleri “kimi kez, kimi zaman” anlamlarıyla birbirine bağlar.
Örnek Kâh tiyatroya gidiyordu kâh spor salonuna.


“İster … İster …” Bağlacı
Cümleleri veya eş görevli sözcükleri “eşitlik” anlamıyla birbirine bağlar, “seçenek” bildirir.
Örnek İster gelirim ister gelmem,
Hesap mı vereceğiz bundan sonra?
Bu cümlede “ister … ister …” bağlacı seçenek anlamı katmıştır ve eş görevli sözcükleri birbirine bağlamıştır.
Örnek İster gidersin ister kalırsın, kimseden bir farkın yok benim için.
Bu cümlede “ister … ister …” bağlacı eşitlik anlamı katmıştır ve cümleleri birbirine bağlamıştır.