2. FİİLLERDE KİŞİ
Fiilde bildirilen iş, oluş ya da durumun kim tarafından yapıldığını belirten eklerdir. Kişi ekleri, cümlede işi yapanı yani özneyi bildirir. Kişi ekleri, fiillerde kip eklerinden sonra gelir.
| Kişi (Şahıs) | Fiil – Kip – Kişi Eki | Kişi (Şahıs) | Fiil – Kip – Kişi eki |
|---|---|---|---|
| 1. tekil kişi (ben) | Sev – di – m | 1. tekil kişi (ben) | Sev – malı – y – ım |
| 2. tekil kişi (sen) | Sev – di – n | 2. tekil kişi (sen) | Sev – malı – sın |
| 3. tekil kişi (o) | Sev – di | 3. tekil kişi (o) | Sev – malı |
| 1. çoğul kişi (biz) | Sev – di – k | 1. çoğul kişi (biz) | Sev – malı – y – ız |
| 2. çoğul kişi (siz) | Sev – di – niz | 2. çoğul kişi (siz) | Sev – malı – sınız 3. çoğul |
| 3. çoğul kişi (onlar) | Sev – di – ler | 3. çoğul kişi (onlar) | Sev – malı – lar |
3. FİİLLERDE OLUMSUZLUK
İşin, oluşun veya hareketin yapıldığını veya yapılabileceğini bildiren fiillere olumlu fiil, işin oluşun veya hareketin yapılmadığını veya yapılamayacağını bildiren fiillere olumsuz fiil denir.
Fiillerin olumsuz biçimleri, kip ve kişi ekinden önce “-me, ma” eki getirilerek yapılır.
| OLUMLU | OLUMSUZ | TÜRÜ |
|---|---|---|
| Sevdik | Sevmedik | görülen geçmiş zamanın olumsuzu |
| yatmışız | yatmamışız | duyulan geçmiş zamanın olumsuzu |
| gideceksin | gitmeyeceksin | gelecek zamanın olumsuzu |
| koşsalar | koşmasalar | şart kipinin olumsuzu |
| gülelim | gülmeyelim | istek kipinin olumsuzu |
| oturmalıyız | oturmamalıyız | gereklilik kipinin olumsuzu |
| ara | arama | emir kipinin olumsuzu |
ÖNEMLİ NOT: Geniş zamanın olumsuzu -maz ,-mez ile yapılır.
| OLUMLU | OLUMSUZ |
|---|---|
| Sever | Sevmez |
| yatar | yatmaz |
| gider | gitmez |
| koşar | koşmaz |
| güler | gülmez |
| oturur | oturmaz |
| arar | aramaz |
4. FİİLLERDE SORU
Fiiller, kendinden sonra eklenen “mı, mi, mu, mü” soru ekleriyle soru anlamı kazanır. “mi” soru eki, kendinden önce gelen sözcüklerden ayrı, kendinden sonra gelen eklerle ise bitişik yazılır.
Örnekler: Gitti mi? , gitmiş miydin?
Fiillerde Anlam Kayması
Bir cümlede fiilin aldığı kip veya zaman ekiyle cümlenin anlamındaki zaman veya kipin farklı olmasına fiilde anlam / zaman kayması denir.
Örnek: Bir hafta sonra Ankara’ya uğruyorum.
Bu cümlede eylem, şimdiki zaman kip ekini almıştır ancak “haftaya” sözcüğü, Ankara’ya gitme eyleminin henüz yapılmadığı, gelecek zamanda yapılacağı anlamı katmıştır.
Fiilin aldığı ekteki zamanla kastettiği zaman farklı olduğu için bu cümlede anlam kayması vardır.
Örnek: Her akşam bir saat yürüyüş yapıyorum.
Bu cümlede eylem, şimdiki zaman ekini almıştır fakat eylem her akşam tekrarlanmaktadır ve geniş zaman anlamı taşımaktadır.
Örnek: Bana bu şiiri yazan bu çocuk olacak.
Bu cümlede eylem, gelecek zaman ekini almıştır; cümle gereklilik anlamı taşımaktadır.
Örnek: Ödevlerini zamanında bitireceksin.
Bu cümlede eylem, gelecek zaman ekini almıştır; cümle emir anlamı taşımaktadır.
Örnek: Hayırdır, kime baktınız?
Bu cümlede eylem, görülen geçmiş zaman ekini almıştır; cümle şimdiki zaman anlamı taşımaktadır.
Örnek: Pikniğe gitmek için odanı toplayacaksın.
Bu cümlede fiil, gelecek zaman ekini almıştır; cümle gereklilik anlamı taşımaktadır.
Örnek: İki gün sonra yanına gelirim.
Bu cümlede fiil, geniş zaman ekini almıştır; cümle gelecek zaman anlamı taşımaktadır.
