DİVANÜ LÜGÂTİ'T-TÜRK  (HAZI KİTABU DİVANİ LUGATİ'T-TÜRK)

è11.yy'da (1072-1074) Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır.

èSunulduğu kişi ile ilgili iki rivayet vardır: 1-Ebul Kasım Abdullah'a sunulmuştur. 2-El-Muktedi Bi-Emrillah'a sunulmuştur.

èTürkçe'nin ilk sözlüğü ve dilbilgisi kitabıdır. Kitap için "Ansiklopedik Sözlük" denebilir.

èAraplara Türkçeyi öğretmek ve Türkçenin Arapça kadar zengin bir dil olduğunu göstermek amacıyla yazılmıştır. Türkçeden Arapçaya bir sözlük olarak düzenlenmiştir. Karahanlı Türkçesi (Hakaniye lehçesi) kullanılmıştır.

è8000 civarı Türkçe kelimenin Arapça karşılığı verilmiştir.

èEserde hece vezniyle yazılmış dörtlükler ve aruz vezniyle yazılmış beyitler yer alır.

è Kaşgarlı Mahmut, yaşadığı devirdeki Türk illerinin ve boylarının kullandığı ağızları tespit etmiştir.

è Deyim, atasözü (sav) ve şiir (koşuk, sagu, destan) örnekleri verilmiştir.

èAntoloji özelliği de gösterir.

èDevrinin Türk dünyasını gösteren bir harita da vardır. Eserde yer alan bu harita, Türk Dünyası ile ilgili olarak yayınlanan ilk haritadır.

èOğuz Türklerinin 24 boyu ile ilgili şemayı da verdiği Divân'da Türk dilinin grameri yanında, Türk yer adları, Türk damgaları ve Türk topluluklarını da etraflı şekilde anlatmıştır.

èEserin orijinalinin nerede olduğu bilinmemektedir.

? ÇIKMIŞ SORU                

I. Karahanlı Dönemi'nden bize kalan ikinci önemli eserdir. II. Türkçenin bilinen ilk sözcüğüdür. III. Asıl adı "Hazı Kitabu Divani Lugati't-Türk"tür. IV. Elimizde birkaç yazma nüshası vardır. V. İçindeki dörtlükler hece vezniyle, beyitlerin çoğu aruz vezniyle yazılmıştır.

Yukarıdakilerden hangisi Divânü Lügâti't-Türk ile ilgili olarak söylenemez?

A) I.                        B) II.                       C) III.                         D) IV.                   E) V.                     (2014 LYS)

CEVAP D Divânü Lügâti't-Türk, günümüze ulaşmamıştır. Orijinalinin nerede olduğu bilinmemektedir.

ATEBETÜ'L-HAKAYIK

è12.yy.da "Edip Ahmet Yükneki" tarafından kaleme alınmış didaktik bir eserdir.

èEser Karahanlı beylerinden Muhammed Dâd Sipehsalar'a sunulmuştur.

èAtabet'ül Hakayık "Hakikatler eşiği" anlamına gelir.

èNasihatname olarak yazılmıştır. Aynı zamanda Ahlak ve öğüt kitabıdır.

èBu eserde Edip Ahmet, ahlaklı insan olmanın yollarını, ahlak ilkelerini açıklamış, çeşitli ahlaki öğütlerde bulunmuş, İslami düşünce ve görüşlere yol gösterici olmuştur.

èCömertlik, doğruluk, ilim, iyilik, erdem ve alçakgönüllülük gibi konular yer alır.

èEser, 46 beyit ve 101 dörtlükten meydana gelmiştir. Dörtlükler manilerdeki gibi aaxa şeklinde kafiyelenmiştir. Aruz vezniyle yazılan bölüm, aruz ölçüsünün "feûlün feûlün feûlün feul" kalıbıyla yazılmıştır.

èKarahanlı Türkçesi (Hakaniye lehçesi) kullanılmış olsa da eserin dili biraz ağırdır.

èArapça ve Farsça kelimelere rastlanır.

èTelmih (hatırlatma) sanatı kullanılmıştır.

è Eser teknik yönden zayıftır.

? ÇIKMIŞ SORU   Yazarı tarafından, yazılış amacı "Adım Edip Ahmet'tir. Sözüm edep ve öğüttür. Bu kitabı, kendim gidersem sözüm kalsın diye yazdım. Ey benden sonra gelen! Bunu okursan beni duada unutma!" sözleriyle dile getirilen eser aşağıdakilerden hangisidir?

A)    Divânü Lügâti't-Türk                               B)    Divan-ı Hikmet                          C)    Kutadgu Bilig

D)    Atebetü'l-Hakâyık                   E)    Risâletü'n-Nushiyye (2014 LYS)

CEVAP D  Soruda bahsi geçen eser , Edip Ahmet Yükneki'nin ''Atebetü'l-Hakâyık'' adlı eseridir.