DİVAN EDEBİYATI NESİR TÜRLERİ
TEZKİRE
èÇeşitli mesleklerden önemli kişilerin hayatlarını anlatmak üzere düzenlenen eserlerdir.
èİlk kez İran edebiyatında ortaya çıkmıştır.
èTezkireler "konularına", "kapsadıkları kişilerin mesleklerine" göre çeşitli adlarla anılmışlardır: Tezkiretü'l-Şuara (Şairler Tezkiresi) Tezkiretü'l - Hattatin (Hattatlar Tezkiresi) Tezkiretü'l - Evliya (Evliyalar Tezkiresi) vb.
èTezkire, biyografinin Divan edebiyatındaki karşılığıdır.
èYazıldığı çağın sosyal, kültürel, sanatsal ortamını içerir. Aynı zamanda günümüz araştırmaları için değerli birer belge ve kaynak durumundadır.
èAdlara ya da mahlaslara göre alfabetik olarak düzenlenen tezkirelerde, kişilerin yaşam öyküleri kısaca anlatılmış, resmi görevleri ve kazandıkları aşamalar belirtilerek şiirlerinden örnekler verilmiştir.
èİlk tezkire örneği, Ali Şir Nevai'nin, "Mecalisü'n Nefais" adlı yapıtıdır. (15. Yüzyıl)
èAnadolu sahasında ilk ve en önemli örnek Sehi Bey'in Heşt Behişt (Sekiz Cennet)Tezkiresi'dir.
TARİH
èGeçmiş dönemlerde meydana gelen olayları, savaşları o dönemin şartlarını göz önünde bulundurarak, sebep ve sonuçlarıyla anlatan nesir türüdür. Bu tür metinlerde geçmişteki olaylar ve gelişmeler gerçekçi bir üslup ve sade bir dille ,belgeler ışığında aktarılır.
èOsmanlıda tarih yazarına müverrih denir.
èSöz sanatlarına, mecazlara, imgelere yer verilmez. Dilin göndergesel işlevi öne çıkar.
èOsmanlı Devleti'nin resmi tarihi "Vakayiname" adıyla yazılmıştır.Vakayiname yazarlarına vakanüvis denir.İlk vakanüvis Mustafa Naimâ , son vakanüvis Abdurrahman Şeref olup en ünlüleri Râşid, Çelebizade Asım, Subhî, Vâsıf, Mütercim Asım, Şanizade Ataullah, Mehmed Naima ve İbrahim Peçevi'dir.
SEYAHATNAME (GEZİ YAZISI)
èHerhangi bir kimsenin, daha çok bir edebiyat sanatçısının gerek yurt içinde gerekse yurt dışında gezip gördüğü yerlerdeki toplumları, kentleri, yerleri, yaşayışları, âdet ve töreleri, gelenek ve görenekleri, doğal ve tarihî güzellikleri, ilgi çeken değişik yönleri edebî bir üslup içinde kaleme alarak anlatmasına "gezi yazısı" (seyahatname) denir.
èEskiden gezi yazılarına seyahatname, gezip gören insana seyyah denirdi. Bugün gezen gören kimseye gezgin, onların gezip gördükleri yerleri anlattıkları yazılara da gezi yazıları denmektedir.
èGezi yazılarında aydınlatıcı, öğretici bilgiler de yer alır. Amaç, gezilen yeri okuyucuya her yönüyle tanıtmaktır. Bu yapılırken toplumlar arası kültür alışverişi ortamının oluşması sağlanır.
èGezi yazılarında gezginin dikkatini çeken ve farklı bir özellik gösteren insanlar, tarihî ve tabiî güzellikler, farklı kültürler gibi konular güncel olaylarla da bütünleştirilerek edebî bir üslupla yazılır.
èDünya edebiyatında gezi yazısının ilk örnekleri sayılabilecek eserleri verenlerin başında Heredotos, Marco Polo, İbni Batuda gelir.
è16. yüzyılda yazılan "Baburnâme" ve Kâtibî mahlasıyla tanınan Seyit Ali Reis in "Mirat-ül Memalik (Memleket Aynası)"; Evliya Çelebi'nin 17. yüzyılda yazdığı "Seyahatname" ise dünya edebiyatındaki en iyi örneklerle boy ölçüşebilecek niteliktedir.
SEFARETNAME
èOsmanlı imparatorluğu döneminde elçilik göreviyle yabancı ülkelere gönderilen kişilerin, bu görevleri esnasında duyduklarım, gördüklerini ve yaşadıklarını yazmak suretiyle meydana getirdikleri eserlere "Sefaretname" denir. Yabancı ülkelerle siyasi ve kültürel münasebetlerin mahiyetini ortaya koyan en eski belgeler olan Sefaretnameler, bu devletlerin sosyal ve ekonomik durumlarını, teşrifat (protokol) usullerini, hayat biçimlerini, Osmanlıların onlara karşı tutum ve düşüncelerini yansıtır.
è İlk yazılı sefaretname Kara Mehmed Çelebi'nin 1655 tarihli Viyana Sefaretnamesi, son sefaretname ise Abdürrezzak Bahir Efendinin 1845 yılında kaleme aldığı, Paris-Londra Sefaretnamesi'dir. èYirmisekiz Çelebi Mehmed'in Paris Sefaretnamesi, Sefaretnamelerin en tanınmış örneklerindendir.
