3. Anlatıcı Türleri Olay anlatımına dayalı metinlerde olayları, kişileri, mekânı okurlara anlatan kişiye anlatıcı denir. Metinlerde anlatım iki tür anlatıcı aracılığıyla yapılır: 

3.1. Birinci Kişi Ağzından Anlatım Birinci kişi ağzıyla anlatımda, kişi kendi başından geçen veya içinde bulunduğu bir olayı anlatır. Çoğunlukla birinci tekil şahıs (ben) veya birinci çoğul şahıs (biz) ekleri kullanılır. …çıktım, …gittim, …baktım, …buluştuk, …konuştuk, …dinledik gibi ifadeler kullanılır. 

Örnek: Balkondaki birlikteliğimiz ayrılığı besliyordu kuşkusuz. Susuyorduk. Dalıp gitmeler, birbirimize doğru eriyip akarcasına gülümsemeler, kirpik düşürüp kaş kaldırmalar sözlerden daha anlamlıydı... (Hasan Ali Toptaş, Balkon )

Genellikle duyulan veya görülen şeyler anlatılır. Çoğu zaman üçüncü tekil şahıs (o) veya üçüncü çoğul şahıs (onlar) ekleri kullanır. 

Örnek:  Küçük Hasan hiçbir şey düşünmeden ilerliyordu. Ne evde kendisinin dönmesini bekleyen iki küçük kardeşi ne de dört saat uzaktaki nahiye merkezinde hizmetçilik yapan anası bu anda aklında değildi. (Sabahattin Ali, Ayran)

4. Anlatıcı Bakış Açıları Olaya dayalı metinlerde anlatıcının başvurduğu üç tür bakış açısı vardır: 

4.1. İlahi Bakış Açısı Bu bakış açısında anlatıcı, olayların gelişiminden kah­ramanların neler düşündüğüne kadar her şeyi bilir. 4

.2. Kahraman Bakış Açısı Hikâye ve romanlardaki olayların, kahramanlardan biri tarafından anlatıldığı bakış açısıdır. Kahraman bakış açısında birinci kişi ağzı kullanılır. 

Örnek: “Ben bir ağacım, çok yalnızım. Yağmur yağdıkça ağlıyorum. Allah rızası için kulak verin şu anlatacaklarıma. Kahvelerinizi için, uykunuz açılsın, bana cin gibi bakın da size niye bu kadar yalnız olduğumu anlatayım." (Orhan Pamuk, Benim Adım Kırmızı) 

4.3. Gözlemci Bakış Açısı Bu bakış açısında olaylar bir kamera tarafsızlığıyla anlatılır. Gözlemci bakış açısında üçüncü kişi ağzından bir anlatım vardır. 

Örnek: Güzelliğinin yanı sıra, melekler kadar iyi oluşundan söz ettiler sonra; dürüstlüğünden, sessizliğinden ve kibarlığından söz ettiler. Öyle ki, sonunda, adam sanki kadının bu özelliklerine dayanamayıp kaçmış gibi oldu benim gözümde. Ne bileyim, belki de gerçekten öyledir; gün gelmiş, bir kadının bu kadar iyi, bu kadar dürüst ve kibar oluşuna dayanamamıştır. (Hasan Ali Toptaş, Nihat)

5. Anlatım Özellikleri Yazar tarafından parçanın anlatımında kullanılabilen veya yazının taşıdığı ya da taşıması gereken nitelikleri ifade etmeye yarayan bazı kavramlar vardır.

5.1. Doğallık Anlatımın yapmacıksız, günlük yaşantıda olduğu gibi, sanat yapmadan, süs ve özentiden uzak yapılmasıdır. 

5.2. Duruluk Anlatımda gereksiz ek veya sözcüklerin kullanılmamasıdır. 

5.3. Sürükleyicilik Okuyucunun ilgisini canlı tutmak, okuyucuyu esere bağlamaktır. 

5.4. Akıcılık Yazının kolay okunabilmesi ve rahatsız eden kelimelerin kullanılmamasını ifade eder. 

5.5. Tutarlılık Anlatımda birbiriyle çelişen düşünceler ileri sürmeme, sık sık düşünce değiştirmemektir.

 5.6. Açıklık (Tek Anlamlılık) Verilen bir metinde tek anlamın çıkarılmasıdır. Bir metinde birden fazla anlam varsa o metin açık değildir. 

5.7. Özgünlük Anlatımda başkasına benzememe, kendine has olmaktır. 

5.8. Özlülük Anlatımda az sözle çok anlam ifade edebilmektir. 

5.9. Ulusallık (Yerellik) Sadece bir ulusun kültürel özelliklerini taşımaktır. 

5.10. Çağdaşlık Çağının gerisinde kalmamak, çağına uygun özellikler taşımaktır. 

5.11. İçtenlik Anlatımın yürekten, candan, samimi olmasıdır. 

5.12. Etkileyicilik Bir eserin veya metnin konu veya üslup bakımından okuyucuda iz bırakacak nitelikte olmasıdır. 

5.13. Kalıcılık Yazılan bir eserin zamana direnip yıllarca aynı zevkle okunmasıdır. 

5.14. Evrensellik Bir sanat yapıtının dünyadaki tüm insanlara hitap eden bir özellik taşımasıdır.

Örnek Soru 

Bir romancıyla ilgili aşağıdaki açıklamalardan hangisi, ayraç içindeki özellikle uyuşmamaktadır? 

A) Ele aldığı konuyu, zihnimizde betimlediği karakterleri, bunların birbiriyle ilişkilerini bugüne kadar hiçbir romancının işlemediği şekilde yansıtmıştır sayfalarına. (özgünlük) 

B) Anlatımını oluşturan söz varlığını seçerken dilin verdiği bütün imkanlardan faydalanmış, bunları kuyumcunun pırlantaya şekil verdiği gibi kullanmıştır. (titizlik) 

C) Okurken söyleyiş güçlüğüne sebep olmayan, anlamlarını bilmeyenin olmadığı kelimeleri seçerek konuşulan dilin niteliklerini içeren, kısa cümleler kurmuştur. (akıcılık) 

D) Anlatımındaki detay çeşitliliği, detayları işlevsel bir şekilde ele alışı onun söylemine inandırıcılık   katmaya yeter de artar bile. (evrensellik) 

E) Dili, inceliklerine önem vererek güzel bir şekilde kullanması, onun her dönemde var olan, eserlerini şimdiki zamanın kalıplarından kurtararak zaman diliminin sınırı dışına taşıyan bir yazar olmasını sağlamıştır. (kalıcılık) 

CEVAP D  Evrensellik: Bir sanat yapıtının dünyadaki tüm insanlara hitap eden bir özellik taşımasıdır. Anlatımındaki detay çeşitliliği, detayları işlevsel bir şekilde ele alışı onun söylemine inandırıcılık katma ise ikna edicilik kavramıyla örtüşür. 

5.15. Sadelik – Yalınlık Süssüz, sanatsız, yabancı sözcüklerden arınmış ve saf bir Türkçenin kullanılmasıdır. 

Örnek Soru  

(I) Servet-i Fünûn anlayışına bağlı sanatçıların içinde Tevfik Fikret'ten sonra “en büyük şair” olarak anılan Cenap Şahabettin ile kitaplar aracılığıyla tanışmam lise yıllarıma rastlar. (II) Çoğumuz her okuyuşta mutlu eden şair ve yazarlarla okul kitaplar sayesinde tanışmışızdır. (III) İşin tuhafı o büyük şairin o büyük şiiriyle tanışınca insanlara bir türlü ısınmayan bir insan olarak bir anda   içim ısınmıştı. (IV) Şiir tutkunları bilir; şiir insanın içini ısıtır, yeri gelir serinletir, fikirlerin ağırlığından kurtarır, insanları çok uzaklara götürür. (V) Elhân-ı Şitâ, hele ki soğuk kış günlerinde, yalnızlığımı ve hasretlerimi unutturmaya yetip de artan sımsıcak bir etki yaratmıştı.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde yalın bir anlatım söz konusudur? 

A) I.                 B) II.                C) III.              D) IV.              E) V.                    

CEVAP  B  Yalınlık, bir metinde süssüz, sanatsız, yabancı sözcüklerden arınmış ve saf bir Türkçenin kullanılmasıdır. “Çoğumuz her okuyuşta mutlu eden şair ve yazarlarla okul kitaplar sayesinde tanışmışızdır. “ cümlesinde yalın bir anlatım söz konusudur.

1. Yeni Nesil Paragraf Soruları  

Ülkemizde soru hazırlama konusundaki yetkili kurum konumundaki ÖSYM, son yıllarda paragraflarda yer alan metinleri; edebi eserlerden, edebiyat ve sanat dergilerinden, bilimsel haber ve makalelerden seçmektedir. Şöyle ki 2019 TYT’ de yer alan 29. soruya ait metin, YKY Yayınları’nın Cogito adlı dergisinden alınmıştır. Sınavda yer alan metinleri kolaylıkla anlamak için bahsi geçen türden yayınları takip etmenizi  bunun yanı sıra her gün kitap okumanızı tavsiye ederiz. Bu konuyu, örnek sorular üzerinden ele alacağız. Sorular üzerinde yapacağımız yorumları ve sorulara yaklaşımımızı dikkatle incelerseniz başarılı oranınız artacaktır.      

Örnek Soru 

Ben bir arkeoloğum bildiğiniz gibi. Mesleğimin hakkını vererek arkeolojinin yöntemlerini, öz kültürüme yansıtıp nefes aldığım dünyayı ele almak için kullanmaya karar verdim. İşimde tecrübeli olarak anılmaya başlayınca günümüzde gitgide yaygınlaşan şirket arkeologlarından biri haline geldim. Dünyanın konuşacağı bir şeyler bulmak için çok da uzaklara gitmeye ne gerek var. Yapılacak iş çok basit. Bu güzel ülkeyi çok sevmek. Çok sevince diğer milletlere nazaran arkeolojik açıdan rekabet edecek donanımda kendine güvenen tarihini benimsemeye odaklı insanlar oluruz. I. Gelişmemiş bölgelerdeki insanların kültürleriyle gelişmiş insanların kültürü arasındaki başkalıklar II. Büyük şirketlerde çalışmak bireysel başarı elde etmek ve grup içinde yükselmek için gereken nitelikler III. Arkeoloji alnında çalışanların toplumsal kültürü geliştirmesini sağlayan kişisel ve sosyal dinamikler 

Yukarıdakilerden hangileri bu sözleri söyleyen kişinin çalışma alanına girer?         

A) Yalnız I          B) Yalnız II               C) I ve III                    D) II ve III                   E) I, II ve III 

CEVAP D   Parçada yer alan “diğer milletlere nazaran arkeolojik açıdan rekabet edecek donanımda kendine güvenen” ifadesiyle milletler arasındaki arkeolojik bakış açılarının değişimi kast edilmiştir. Yine parçada yer alan “Çok sevince diğer milletlere nazaran arkeolojik açıdan rekabet edecek donanımda kendine güvenen tarihini benimsemeye odaklı insanlar oluruz” ifadesiyle belli bir sektörde çalışanların bir grup kültürü geliştirmesini sağlayan kişisel ve sosyal dinamikler anlatılmak istenmiştir. Dolayısıyla parçaya göre II ve III numaralı öncüller arkeoloğun çalışma alanına girer.

Örnek Soru 

I. Birçok insan tekstil mamullerinin yalnızca koyun yününden üretildiğini düşünür. II. Keçi ve deve lifleri de birtakım işlemlerle iplik hâline getirilir ve tekstil sektöründe kullanılır. 

Bu iki cümlede ifade edilenlerin anlamca doğru bir biçimde birleştirilmiş hâli aşağıdakilerden hangisidir? 

A) Keçi ve deve liflerinden iplik üretilip tekstilde kullanılmasına rağmen birçok insan tekstil ürünlerinde sadece koyun yünü kullanıldığını sanıyor. 

B) Keçilerin ve develerin liflerinin iplik malzemesi olarak tekstil sektöründe minimal düzeyde tercih edilmesi nedeniyle çoğunlukla yünün yalnızca koyundan üretildiğini düşünüyoruz. 

C) Tercihen yünün sadece koyundan üretildiğini düşünüyoruz ama keçiler ve develerden elde edilen liflerin öteden bu yana tekstil ürünlerinde kullanıldığı bilinen bir gerçek.            

D) Tekstil sektöründe keçi ve develerden yapılan yünler de kullanılmasına rağmen birçoğumuz iplik gibi ürünlerin sadece koyundan üretildiğini zannediyoruz. 

E) Birçoğumuz, keçilerin ve develerin liflerinin de iplik malzemesi olarak tekstil sektöründe kullanıldığını dikkate almıyor ve yünün sadece koyundan üretildiğine inanıyoruz.        

CEVAP A Bu tip sorularda yapılması gereken cümlelerdeki anahtar sözcükleri belirleyerek yeni bir cümle kurmaktır. Bu yapılırken dikkate alınması gereken bir diğer hususun sözcüklerin veya cümlenin benzer anlamda ifadelerle yorumlanabileceğidir. “Birçok insan tekstil mamullerinin yalnızca koyun yününden üretildiğini düşünür.” cümlesinde anahtar kelimeleri altını çizerek verdik. “Keçi ve deve lifleri de birtakım işlemlerle iplik hâline getirilir ve tekstil sektöründe kullanılır.” cümlesinde anahtar kelimeleri altını çizerek verdik. Anahtar kelimeleri birleştirerek kurallı ve anlamlı bir cümle kurduğumuzda A seçeneğinde verilen yargıya ulaşılabilir.

Örnek Soru  Gazeteci: 

(I) --- Şarkıcı: — Dünya üzerinde bu işe gönül veren yani şarkı söyleyen hiçbir şarkıcı yoktur ki bir şarkıyı söylerken ve o şarkının dizayn aşamasında dahi herkesin beğenmesini ister. Ben hayatım boyunca realist bir adam oldum. Öyle olmaya da devam edeceğim. Hayallerim elbette var ama onlar hayatımın gerçeklerinden daha küçük olmak zorunda. Gerçeği söylemek lazım. Bu şarkıyı düzenlerken bu kadar sevilip, dinlenileceğini ben hiç beklemedim, siz de beklemediniz.   Gazeteci: (II) --- Şarkıcı: — Bana kalırsa hepsi. Dinleyenler bu şarkımı dinlerken ‘bizi anlatıyor’ dediler. Kendi hayatlarının yansımasını buldular. Bu yıl benim şarkım gibi onlarca şarkı yayımlandı. Yılın en çok dinlenilen şarkısını söylemek bana nasip oldu. İnsanlar bu kadar dinlediğine göre bu niteliklerin tümüne sahiptir, diye düşünüyorum. 

Bu diyalogda anlam bütünlüğünü sağlamak için boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi sırasıyla getirilmelidir? 

A) (I) Geçtiğimiz yaz yeni bir şarkı yayımladınız ve oldukça dinlenildi, bunu tahmin ediyor muydunuz? (II) Şarkının bu kadar dinlenilmesini sağlayan özellik neydi sizce? 

B) (I) Şarkınızın bu kadar ilgi göreceğini bekliyor muydunuz? (lI) Sizce şarkının insanlara hitap etmesini sağlayan ana unsur ne oldu? Sözleri mi, müziği mi, hikâyesi mi? 

C) (I) Bu şarkı sizi dinleyen insanlara hislerinizi yeterince hissettirdi mi? (lI) Son zamanlarda çıkan şarkılardan hangilerinin başarılı olduğunu düşünüyorsunuz? 

D) (I) Şarkı söylemek konusunda yetenekli olduğunuz bir gerçek. Sizi kim keşfetti? (Il) Şarkınızın bu kadar çok insana ulaşmasını neye borçlusunuz? Reklama mı, yoksa yeteneğinize mi? 

E) (I) Türk dinleyiciler müzikte seçicidir. Onların aşina olmadığı tarzla söylemek sizce sakıncalı mı? (Il) En çok dinlenilen listesinde bu şarkı benim olsaydı keşke dediğiniz bir şarkı oldu mu? CEVAP B Birinci boşlukta şarkının çok beğenilmesine yönelik bir soru bulunmalıdır. İkinci boşlukta ise şarkının beğenilme nedeni ile ilgili bir soru yer almalıdır.      

ÖRNEK SORU Uzunluğu 597 metre olan İnsuyu Mağarası'nın en geniş yeri yaklaşık 80 metre. Bu mağara birbirine bağlı 9 boşluktan oluşuyor. Boşlukların yanaklarında biriken sular 9 gölcük meydana getirmiş. Bu göllerden, 512 metrekarelik olan “Büyük Göl”, Türkiye'nin en büyük yer altı gölü olma özelliği taşıyor. 

Yukarıdaki metne ait bir görsel seçmek isteyen Nimet Öğretmen'in hangi görseli kullanması gerekir? 

A)       

B)                        

C)                   

D)            

E)  

CEVAP B Bu tip sorularda önce bir metin verilir bu metnin hangi görseli anlattığı istenir. Görsel önce verilirse seçeneklerde anlatılana en uygun olay hangisidir şeklinde soru yöneltilir. Bu soruda İnsuyu Mağarası’na ait bilgi verildiğinden seçeneklerde mağara görseli aranmalıdır. B seçeneğinde verilen görsel parçaya uygundur.