DESTAN
èMilletlerin zihinlerinde derin etki bırakan savaş, göç, afet, kıtlık gibi olayların etkisiyle söylenmiş,
uzun manzum hikâyelerdir.
èDestanlar, sözlü edebiyat döneminin ürünlerindendir.
èDestanlar genellikle bir durum, bir olay veya bir kahraman üzerine kuruludur.
èBu aktarma sırasında gerçek olay, büyük değişikliklere uğrar.
èDestan anlatan kişilere "ırcı, yırcı, destancı" gibi isimler verilmiştir.
èOlay ve kişiler olağanüstü nitelikler gösterir.
èKişiler seçkin kişilerdir. Yer ve zaman ise genelde belirsizdir.
èDestanlarda milli (ulusal) özellikler yoğun olarak görülür.
èMilli dil ve nazım şekilleriyle söylenir.
èDestanlarda, insanın doğayla ve üstün güçlerle mücadelesi, düş gücüyle, mitolojik ögelerle ortaya
koyulur.
èDestanlar; ulusların en eski dönemlerine ışık tutma; tarih sahnesine çıkışları ve komşularıyla olan
ilişkilerini öğrenme; kendi kültür dokularını var eden değerleri anlama açısından önemli kaynaklardır.
èEski Türk destanları Türk araştırmacılar tarafından, halk dilinde yaşayan destanların derlenip yazıl-
masıyla elde edilmiş, bir kısmı ise eski Çin, Arap, İran, Bizans ve Batı kaynaklarında bulunmuştur.
èTürk destanlarında kadın kişiliğinde odaklanmış bir güzellik; yiğitlik, atın ve bozkurdun insana
sadık bir yoldaş olması, kurdun ana ve baba olması, yurt kabul edilen coğrafyanın kutsallığı, ağaç, ışık
gibi unsurlar çıkar.
Destan Dili – Doğal Dil Karşılaştırması
èDestan dili olayları abartarak anlatırken, doğal dil olanı olduğu gibi anlatır.
èDestan manzum olarak olayları anlatırken, doğal dil nesir şeklindedir.
èDestan dilinde kahramanca bir hava varken, doğal dilde günlük dillin özellikleri hâkimdir.
Destanların Safhaları
1-Çekirdek: Halkın benliğinde iz bırakan olayların gerçekleşmesi ve bunda rol oynayan
kahramanların ortaya çıkışı.
2-Oluşum (Yayılma): Toplumda derin izler bırakan olay ve kahramanın destansı öykülerinin ozanlar
tarafından söylenmesi ve bunun ağızdan ağıza aktarılarak yayılması.
3-Tespit (Derleme): Yazıya geçirme. Sözlü gelenekte yaşayan destan parçalarının bir şair tarafından
derlenmesi.
DESTAN ÇEŞİTLERİ
1)DOĞAL DESTANLAR
èGerçekte var olan herhangi bir olayın, milletin dilinde yüzyıllar süren bir anlatımdan sonra bir ozan
tarafından kaleme alınması sonucu oluşan destanlara "doğal destan" denir.
èSöyleyeni belli olmayan anonim eserlerdir.
EN ÖNEMLİ DOĞAL DESTANLAR
Türk Destanları Yaradılış Destanı (Altay – Yakut), Alp Er Tunga ve Şu Destanı (Sakalar),
Oğuz Kağan Destanı (Hun), Bozkurt ve Ergenekon (Köktürk), Türeyiş ve Göç (Uygur),
Satuk Buğra Han (Karahanlı), Manas (Kırgız), Battal Gazi, Danişmend Gazi, Köroğlu (Selçuklu-
Beylikler ve Osmanlı Dönemleri) Gılgamış (Sümer), İlyada ve Odissea(Yunan), Şehname(İran),
Kalevala (Fin), Mahabharata ve Ramayana. (Hint), Nibelungen (Alman), Boewulf (İngiliz), İgor
(Rus), Le Cid (İspanyol), Chansen de Röland (Fransız), Şinto (Japon)
2)YAPAY DESTANLAR
è Yazarı belli olan, daha yakın zamanda yazılan ve olağanüstü durumlara daha az yer veren destan
türüdür.
EN ÖNEMLİ YAPAY DESTANLAR
Aineias (Vergilius – Roma,Kaybolmuş Cennet (J. Milton - İngiliz Edebiyatı) ,Kurtarılmış Kudüs
(Tasso - İtalyan Edebiyatı),İlahi Komedya (Dante - İtalyan Edebiyatı),Çılgın Orlando (Ludovico
Ariosto - İtalyan Edebiyatı) ,Üç Şehitler Destanı (Fazıl Hüsnü Dağlarca) ,Çanakkale Şehitlerine
(Mehmet Akif Ersoy) Genç Osman Destanı (Kayıkçı Kul Mustafa), İstanbul Fetih Destanı (Fazıl
Hüsnü Dağlarca), Çanakkale Destanı (Fazıl Hüsnü Dağlarca), Kuvayı Milliye Destanı (Nazım
Hikmet), Kurtuluş Savaşı Destanı (Cahit Külebi) Sakarya Meydan Savaşı (Ceyhun Atuf Kansu),
Maraş'ın ve Ökkeş'in Destanı (Gülten Akın)
Doğal Destan ve Yapay Destan Arasındaki Benzerlikler
èHer ikisinde de milleti derinden etkileyen olaylar anlatılır.
èİkisi de manzumdur.
èİkisinde de olağanüstü olay ve kişiler vardır.
èİkisinde de olay, yer, zaman, mekân unsurları vardır.
èİkisinde de topluma mesaj verme, toplumu eğitme amacı vardır.
Doğal Destan ve Yapay Destan Arasındaki Farklılıklar
èDoğal destan anonimdir, yapma destanın yazarı bellidir.
èDoğal destanda anlatıcının duyguları yoktur, yapma destana şairin duyguları da katılır.
èDoğal destana halkın katkısı vardır, yapma destan sadece bir şair tarafından yazılır.
èDoğal destanların oluşum aşamaları vardır ve uzun sürede oluşur, yapma destan doğrudan şair
tarafından yazıya geçirilir.
èDoğal destanlar yazıya geçirilmeyebilir, yapma destanlar mutlaka yazıya geçirilir.
