MESNEVİ
èDivan şiirinde, her beytinin dizeleri kendi arasında uyaklı, aruzun genellikle kısa kalıplarıyla
yazılan nazım biçimine ve bu biçimde yazılmış yapıtlara mesnevi denir.
èYazımı kolay olduğu için uzun hikâyeler mesnevi şeklinde yazılmıştır.
èMesnevilerde savaş, aşk, tarihi olaylar, din ve tasavvuf, şehrin güzellikleri, mizah anlatılır.
èBeyit sayısı sınırsızdır ve her beyit kendi arasında kafiyelidir. (aa, bb, cc, dd...)
èAruzun kısa kalıpları ile yazılır.
èMesnevilerde konu birliği esastır. Beyitler arasında konu birliği vardır.
èİran edebiyatında ortaya çıkmıştır. Türk ve İslam edebiyatında yaygın olarak kullanılmıştır.
èTürk Edebiyatında bilinen ilk mesnevi Kutadgu Bilig'dir.
èBeş mesnevinin bir araya gelmesiyle "hamse" oluşur. İlk hamse yazarı Genceli Nizami(12.yy),
Türk edebiyatında ilk hamse sahibi Ali Şir Nevai (15. yy), Anadolu sahasında ise ilk hamse sahibi
şairler Hamdullah Hamdi ve Behişti olmuştur. (15. yy) Taşlıcalı Yahya ve Nevizade Atayi'nin
hamseleri vardır.
Mesnevinin Bölümleri
èBesmele
èDibâce: Mesnevinin önsözüdür. Manzum veya mensur olabilir.
èTevhid: Allah'ın birliği ve bütünlüğü anlatılır.
èMünacaat: Allah'a yalvarış ve yakarışlarda bulunulur.
èNaat: Hz. Muhammed övülür.
èMiraciye: Miraç olayı anlatılır.
èMedh-i Çihar-yâr-i Güzîn: Dört halife veya devrin büyüklerinin övüldüğü bölümdür.
èMedhiye: Yapıtın sunulacağı kişiye övgüler bulunulur.
èSebeb-i Telif: Mesnevinin yazılış nedeni belirtilir.
èÂğâz-ı Dâstan: Mesnevinin asıl konusunun bulunduğu bölümdür.
èHatime: Mesnevinin bittiğini belirten bölümdür.
KONULARINA GÖRE MESNEVİLER
èSavaş ve Kahramanlık Konularını İşleyen Mesneviler
Örnek İskendername (Ahmedi), Şehname (Firdevsi)
èAşk Konulu Mesneviler
Örnek Vamık u Azra, Hüsrev ü Şirin (Şeyhi), Leyla ve Mecnun (Fuzuli), Cemşid ü Hurşid(Ahmedi)
èDini ve Tasavvufi Konulu Mesneviler
Örnek Vesiletü'n-Necat / Mevlid (Süleyman Çelebi), Hüsn ü Aşk (Şeyh Galib), Garipname (Âşık
Paşa)
èAhlaki -Didaktik Mesneviler
Örnek Hayriyye, Hayrabad (Nabi), Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hacib), Risaletü'n Nushiye
(Yunus Emre)
èŞehirleri Anlatan Mesneviler
Örnek Şehrengiz-i Bursa (Lamiî), Hubanname (Enderunlu Fazıl)
èEğlence ve Düğünleri Anlatan Mesneviler
Örnek Surname (Vehbi)
èMizahi ya da Eleştirel Mesneviler
Örnek Harname (Şeyhi)
HAMSE
èŞairin beş mesnevisinin bir araya gelmesi ile oluşan yapıttır.
èİslam Edebiyatının ilk hamse yazarı Nizami Gencevi (Genceli Nizami)'dir. (12. Yüzyıl)
èTürk edebiyatında ilk hamse sahibi şair Çağatay sahasından Ali Şir Nevai'dir. (15. Yüzyıl)
èAnadolu sahasında ise ilk hamse sahibi şairler Hamdullah Hamdi ve Behişti olmuştur. (15. Yy)
èAyrıca Taşlıcalı Yahya ve Nevizade Atayi'nin hamseleri vardır.
èNergisi hamseye düzyazıyı sokan ilk yazardır.
MANZUM HİKÂYE
èNazmın nesre yaklaştırılmasıyla ortaya çıkan bir türdür.
èToplumu ilgilendiren olaylar işlenir.
èDidaktik şiir özelliği gösterir.
èMensur hikâyelerdeki gibi olay, yer, zaman, kahramanlar vardır.Genelde bir çevre tasviriyle başlar,
ardından o çevrede bulunan kişiler anlatılır. Daha sonra ise olay anlatılır. Amaç okuyucuya bu
bölümde ders veya öğüt vermektir.
èDaha çok, ders veren, eğitici, öğretici, etkileyici konular seçilir.
èÖlçü ve uyağa dikkat edilir.
èKarşılıklı konuşmalara yer verilir.
èBu nazım şekli Tanzimat Dönemi'yle edebiyatımıza girmiştir.İlk örneklerini Recaizade Mahmut
Ekrem yazmıştır.
èManzum hikâyenin önemli temsilcileri Mehmet Akif Ersoy ve Tevfik Fikret'tir. "Beş Hececiler" de
bu türe önemli katkılarda bulunmuşlardır.
