Bir olay veya durum çevresinde; yer, zaman, kişi belirtilerek; bir plan dahilinde; olayların, okuyucu
nun veya dinleyicinin zihninde canlandırılacak şekilde ifade edilmesiyle oluşur.
OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBİ METİNLERDE TEMA
Edebi bir eserde işlenen en üst düşünce, hayal veya görüşe "tema" denir.
Tema, eser dışında soyut bir kavramdır. Konu ise, temanın çok özel bir biçimde işlenmiş
ayrıntısıdır; somut niteliklidir.
Aynı temada sayısız edebî metin yazılır; ancak her edebî eserin sadece bir konusu vardır. Yaşama
sevinci, ölüm korkusu, gurbet duygusu, aşk, hayvan sevgisi, geçmiş özlemi, gelecek endişesi, kıskançlık, mertlik, cömertlik ve benzeri kavramlar, tema olarak kullanılabilir.
Eserde anlatılan her şeyde ve anlatma biçiminde temanın etkisi vardır.
Örnek
“Ölüm” temasının işlendiği bir eserde, "ölüm karşısında duyulan hüzün" bu eserin konusu
olarak ifade edilebilir.
OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBİ METİNLERDE DİL VE ANLATIM
DİL
Anlatmaya bağlı edebi metinlerde dil, Anlatılanlar olayların durumuna göre yan anlamlarla
zenginleştirilmiş bir özelliktedir. Bu da her okundukları zaman yeniden kurulma ve anlaşılma imkânını beraberinde getirir.
Kullanılan edebi dil, metnin kaleme alındığı dönemin sosyal hayatına, edebi zevkine ve anlayışına göre değişkenlik gösterebilir.
Anlatmaya bağlı edebi metinlerde kullanılan dilin, ele alınan temayla ve verilmek istenen mesajla da doğrudan ilişkisi vardır.
ANLATIM
Anlatmaya bağlı edebi metinlerde yazar, anlatma görevini bir anlatıcıya yükler. Okuyucu bütün
olup biteni bu anlatıcı aracılığıyla öğrenir. Yazarın görevi, kendi gibi kurmaca olan olay örgüsünü ve
olay örgüsünde yer alan diğer ögeleri anlatmaktır.
Yazar karakterlerden biriyse veya kendini hikâye kahramanlarından biri yerinde farz ediyorsa olay,
birinci kişi (şahıs) ağzından anlatılır. Olay, olaya şahit olan biri veya hikâyenin önemsiz bir
kahramanı, bir gözlemci tarafından anlatılırsa üçüncü kişi (şahıs) ağzından anlatılmış olur.
Anlatmaya bağlı edebî metinlerde genel olarak üç tür bakış açısı kullanılır. Bir edebi metinde birden
fazla bakış açısıyla yazılmış bölümler bulunabilir.
1 Hâkim (İlahi) Bakış Açısı
Anlatıcı, anlatılanların tamamını bilen bir varlıktır.
Kahramanların gizli konuşmalarını, kafalarından ve gönüllerinden geçeni anlatır.
Zaman zaman kendi yorumlarını ekleyebilir; açıklamalarda ve yargılarda bulunabilir.
Üçüncü tekil kişi ağzından anlatım vardır.
2 Kahraman Anlatıcının Bakış Açısı
Olayları anlatan kişinin bilgisi, kahramanlardan birinin bilgisiyle sınırlıdır.
Anlatıcı kendisiyle ilgili olayları anlatırken 1. tekil kişiyi, diğer kişilerle ilgili olayları anlatırken
3. tekil kişiyi kullanır.
3 Gözlemci Anlatıcının Bakış Açısı
Anlatıcı, bir kamera tarafsızlığıyla olup biteni ifade eder.
Olaylar bize anlatılmıyor da kişinin gözünün önünde oluyormuş izlenimi verilir.
Kişiler ve iç dünyaları hakkında, kendi söyledikleri ve davranışları izlenerek bir fikir sahibi
olunabilir. Anlatım, üçüncü tekil kişi ağzından yapılır.
MASAL
Olaylar ve kahramanlar olağanüstü özellikler gösterir.
Olaylar hayal ürünüdür.
Yer ve zaman belli değildir.
Genellikle öğretici bir nitelik taşır.
İyiler ödüllendirilir, kötüler cezalandırılır.
Evrensel konular işlenir.
Anonim bir türdür.
Milli ve dini motifler yer almaz.
Masalların çoğu "bir varmış, bir yokmuş" ya da "evvel zaman içinde, kalbur saman içinde" gibi
ifadelerle başlar. Bunlara tekerleme ya da döşeme denir. Tekerlemeden sonra olay (asıl masal) ve dilek
bölümleri gelir. Türk masallarında dilek bölümü genelde "Onlar ermiş muradına..." ya da "gökten üç
elma düştü…" biçiminde başlar.
Masal Türünün Önemli Eserleri
Binbir Gece Masalları (Doğu Edebiyatı) Grimm Kardeşlerin Masalları (Alman Edebiyatı)
