2 ÜNSÜZLER (SESSİZLER) İLE İLGİLİ SES OLAYLARI 

Ünsüz(sessiz) harflerin özellikleri ile ilgili bir etkinlik ile konuya hazırlık yapalım.    

1. Ünsüz Benzeşmesi: (Ünsüz Sertleşmesi)

Sert ünsüz bir harften (fıstıkçı şahap) sonra ünsüzle başlayan bir ek gelecekse, ekin başındaki ünsüz “sert ünsüze” dönüşür. 

       ÖNEMİ NOT: Bu kurala uyulmaması aynı zamanda yazım yanlışı kabul edilir.

1. Sert Ünsüz Yumuşaması:  (Sert Sessiz Yumuşaması) (Ünsüz Değişimi)

 “p, ç, t, k” harfleri ile biten bir kelimeden sonra ünlü ile başlayan bir ek getirilirse; “p, ç, t, k”  harfleri “b, c, d, g, ğ” ye dönüşür. 

 ÖNEMLİ NOT: Sonlarındaki ünsüzleri yumuşamayan kelimeler de vardır: 

ÖNEMLİ NOT: Özel isimlerde, bu kural, yazı dilinde uygulanmaz. 

Örnek: Tokat’ı 

Örnek: Zonguldak’a      

C)Ünsüz Düşmesi (Sessiz Düşmesi)

 “ k ” ile biten bazı sözcükler ek aldıklarında “ k ” sesi düşer:

ÖNEMLİ NOT: Bazı birleşik sözcüklerin oluşumunda ünsüz düşmesi meydana gelebilir. 

Örnek: Üst-teğmen / üsteğmen             

Örnek: Ast-teğmen / asteğmen             

Örnek: Ad-daş / adaş 

D)Ünsüz Türemesi (Sessiz Türemesi)    

Arapçadan dilimize giren ve özgün biçimlerinde sonunda ikiz ünsüz bulunan kelimeler Türkçede tek ünsüzle kullanılır. Bu kelimeler ünlüyle başlayan ek veya yardımcı fiille kullanıldıklarında sondaki ünsüz ikizleşir. 

E) Kaynaştırma Harfleri (Koruyucu Ünsüzler) 

Türkçede iki ünlü yan yana gelmediği için, ünlü ile biten bir sözcüğe, ünlü ile başlayan bir ek getirileceği zaman araya kaynaştırma harfleri (y,ş,s,n) getirilir. 

               ÖNEMLİ NOT: Kaynaştırma harfleri bazı sözcüklerde iki ünlü arasında olmadan da kullanılır. 

Örnek: Kısa-y-dı         

Örnek: Şu-n-da           

Örnek: Bu-n-dan         

Örnek: Araba-y-la 

ÖNEMLİ NOT: Aşağıdaki sözcüklerde kaynaştırma ünsüzü yoktur. Bu sözcüklerde yer alan y, ş, s ve n harfleri söz konusu sözcüklerin kökünde yer almaktadır. 

Örnek: beşer               

Örnek: altmışar                       

Örnek: yetmişer

E) Ulama 

Ünsüzle biten bir sözcükten sonra, ünlüyle başlayan bir sözcük gelmesiyle oluşur. 

Örnek: Vatan_için                   

Örnek: İşin_özü          

Örnek: Şişenin­_ağzı 

ÖNEMLİ NOT: Araya virgül gelmesi halinde ulama gerçekleşmez. 

Örnek: Hasan, okuldan döndü.  (Ulama yoktur.) 

F) N-B Çatışması Türkçede "n" ünsüzü ile biten bir heceden sonra "b" ile başlayan bir hece gelmez. Bu durumlarda dudak ünsüzlerinden "b" sesi kendisinden önceki "n" sesini "m" sesine dönüştürür. Bu seslerin oluşum yerleri aynıdır. Bu ses olayındaki mantık da esasen buradan kaynaklanmaktadır. Dudak ünsüzleri benzeşmesi (n-b çatışması) Farsça kelimeler başta olmak üzere daha çok yabancı kelimelerde görülür. 

 Uyarı  Özel isimlerde dudak ünsüzleri benzeşmesi kuralı aranmaz. 

Örnek İstanbul, Safranbolu, Zeytinburnu, Binboğa

Uyarı  Birleşik sözcüklerde dudak ünsüzleri benzeşmesi (n-b çatışması) kuralı aranmaz. 

Örnek Onbaşı, Binbaşı, Sonbahar, Günbatımı, Tonbalığı