TOPLUMSAL KURUMLAR
Tanım: Toplumun ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla oluşturulmuş yapılara toplumsal kurum denir.
Toplumsal kurumların işleyiş ve işlevleri farklı olsa da kurumlar arasında bir eşgüdüm, senkronize bağlantı vardır.
Toplumdaki kurumların ömrü toplumdaki bireylerin ömründen uzundur.
Toplumsal Kurumların Özellikleri:
• Bir toplum içinde belli bir ihtiyacı gidermek için vardırlar.
• Toplumsal ihtiyaçlardan doğmuşlardır.
• Aynı kurum, toplumlar arasında ve bir toplumda zamanla biçim ve işlev değişikliğine uğrayabilir.
• Bir toplumsal kurumdaki değişme, diğer kurumlarda da değişmeye yol açar.
• Yeni ihtiyaçlar, yeni kurumları ortaya çıkarır.
• İşlevini tümüyle yitiren, toplum içerisinde hiçbir ihtiyacı karşılayamayan kurumlar ortadan kalkar
• Toplumsal kurumların değişme hızları birbirleriyle aynı değildir. Herhangi bir kurum çok hızlı değişirken bir başkası daha yavaş değişebilir.
Başlıca Toplumsal Kurumlar ve İşlevleri:

• Aile: Neslin devamını sağlama işlevi vardır. Anne, baba, çocuk rolleri mevcut.
• Ekonomi: Bir malın üretim ve tüketimini sağlama işlevi vardır. İşçi ve işveren rolleri mevcut.
• Eğitim: Bireyin bilişsel, duygusal ve sosyal yönden gelişimini sağlama işlevi vardır. Öğretmen, öğrenci ve müdür rolleri mevcut.
• Siyaset: Toplumsal düzeni sağlama ve devam ettirme işlevi vardır. Yöneten ve yönetilen gibi roller mevcut.
• Din: Toplumun ve dolayısıyla bireyin manevi hayatını düzenleme işlevi vardır. Din adamı rolü mevcut.

TOPLUMSAL KURUMLAR:
1-AİLE:
Aile, toplumun en küçük temel kurumudur. Dolayısıyla kişinin toplum değerleriyle ilk karşılaşması ailede başlar. Kişi ilk olarak bulunduğu ailede sosyalleşmeye başlar.
Aile, kan veya akrabalık bağıyla birbirine bağlı olan, aralarında toplumca belirlenmiş hak ve ödevler olan bireylerin oluşturduğu bir kurumdur.
Ayrıca içerisinde sıcak ve güven verici ilişkilerin kurulduğu toplumun en küçük birimidir.
Tarihsel süreç içerisinde:

• Ataerkil, erkeğin egemen olduğu aile türüdür. Erkek istediği kadar kadınla evlenebilir. Yani polijini türü evlilik yaygındır. Din ve gelenekler egemendir. Eski sitelerde, bazı Asya ülkelerinde görülür. 
• Anaerkil, Kadının egemen olduğu aile türüdür. Poliandri evlilik yaygındır. Din ve gelenekler egemendir. Eskimolar’da, Afrika’da, Kanada yerlilerinde görülür.
• Geniş ve
• Çekirdek aile gibi türleri mevcuttur.

Aile kurumunun işlevleri:

• Biyolojik işlevi: Neslin devamını sağlar
• Ekonomik işlevi: Aile üyelerinin beslenme ve barınma gibi ihtiyaçlarını karşılar
• Eğitim işlevi: Aile, bireyin ilk eğitimin alındığı yerdir. Dolayısıyla ilk öğretmenlerimiz anne ve babamızdır.
• Psikolojik işlevi: Üyeleri arasında sevgi, şefkat ve merhamet gibi psikolojik ihtiyaçları karşılar.
• Sosyalleştirme işlevi: Toplumsal bir varlık olma ailede başlar.

Evlilik ve evlilik türleri:
Tanım : Evlilik, erkek ve kadın arasındaki resmi ve yasal anlaşmadır. Tarihsel süreç içerisinde toplumlarda farklı evlilik türleri görülmüştür. Bunlar:
1-Eşin seçildiği gruba göre:

• Endogami: Grup içinden evlilik demektir. Akraba arasından evlilik gibi.
• Ekzogami: Grup dışından yani akraba dışından evlilik demektir.

2-Eş sayısına göre:

• Poligami: Çok eşlilik demektir.
• Monogami: Tek eşlilik demektir.
• Polijini: Bir erkeğin birden fazla kadınla evliliği demektir.
• Poliandri: Bir kadının birden fazla erkekle evliliği demektir.

3-Oturulan yere göre:
Matrilokal: Evlenen çift kadının evine yerleşir. Toplumda iç güveysi olarak adlandırılır.
Patrilokal: Evlenen çift erkeğin evine yerleşir
Neolokal: Evlenen çift ailelerinden bağımsız müstakil bir evde yaşarlar. Günümüz evlilik yapısı daha çok bu türdendir.
 4-Dul Eşlerin Evlenmelerine Göre:
a. Levirat: Eşi ölen kadının, kocasının evli veya bekar kardeşlerinden biri ile evlenmesi.
b. Sorarat: Eşi ölen erkeğin, bekar baldızlarından biri ile evlenmesi.
?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
“Çekirdek aile tipinin yaygın olduğu toplumlarda, ölümün verdiği büyük kederin nedeni, bu aile tipinin yapısında aranabilir. Anne, baba ve çocuklardan oluşan bu aile tipinde başlıca görevler birer kişi tarafından yerine getirilir. Ölen üyenin yeri, bir başkası tarafından kolayca doldurulamaz. Oysa geniş aile tipinin yaygın olduğu toplumlarda, ölen üyenin görevini aileden bir başkası hemen üstelenebilir.”
Bu açıklama, aşağıdakilerden hangisi için bir örnek olabilir?
A) Aile yapısı karmaşıklaştıkça duygular abartılır.
B) Ölenin ardından duyulan yasın derecesi, ailenin yapısı ile ilgilidir.
C) Geniş aile tipinin yaygın olduğu toplumlarda, yas tutulması hoş karşılanmaz.
D) Çekirdek ailede yas, ölene duyulan sevgiye dayanır.
E) Çekirdek ailede yasın yoğun olması, az sayıda kişi tarafından paylaşılmasından kaynaklanır.
(1981 /ÖSS)
Çözüm: B

Boşanma
Boşanma ve Boşanmanın Sonuçları:
Tanım: Aileyi oluşturan anne ve babanın birlikte yaşayamayacaklarına karar vermesiyle yasal yollarla birbirinden ayrılmalarına boşanma denir. Tarih içerisinde bazı toplumlarda boşanma tümüyle yasaklanmış, bazılarında ancak ağır şartlar altında izin verilmiştir. Bu uygulamaların temel nedeni aile kurumunun korunmasıdır.
Oysa günümüz modern toplumlarında temel öğe birey olduğu için boşanmalarda geniş bir esneklik tanınmaktadır.
Boşanma nedenleri şöyle sıralanabilir:
• Eşlerden herhangi birinin bir başka kişiyle zinası (yasak ilişki kurması).
• Eşlerin uzun bir zamandır zaten birbirlerinden ayrı yaşıyor olmaları.
• Eşlerin birbirleriyle ilişkilerinde şiddetli geçimsizlik.
• Eşlerden herhangi birinin işlediği yüz kızartıcı suç,
• Aile içerisinde eşlerden birinin diğerine uyguladığı fiziksel şiddet.
• Akıl sağlığı bozukluğu.

2-Eğitim kurumu:
Tanım: Kültürel bilgi birikimlerinin yeni nesillere aktarıldığı yer eğitim kurumudur.
Eğitim aynı zamanda bireyin sosyalleşmesini de sağlar.
Eğitim, örgün ve yaygın olmak üzere iki türlüdür.
Eğitimin işlevi:

• Bireyin kendini geliştirmesine olanak sağlar.
• Arkadaş çevresi oluşturur,
• Bireyin kendini tanımasını sağlayarak uygun mesleği seçmesine yardımcı olur,
• Bilinçli ve nitelikli insan yetişmesine katkıda bulunur.

3-Din kurumu:
Tanım: İnanç ve ibadet temelli bir toplumsal kurumdur.
İşlevi: Birtakım kurallar koyarak toplumsal düzeni sağlar. Ayrıca bireyler ve gruplar arasında dayanışmayı, birlik ve beraberliği sağlar.
Dinlerin ilkel dönemlerden günümüze kadar geçen sürede ortaya çıkış biçimleri ve geçirdiği evreler şöyle sıralanabilir:
• Totemizm (Totemcilik): Bazı ilkel toplumlarda toplum üyelerinin kendilerini koruduğuna inandıkları ,bitki, hayvan veya eşyalara denir.
• Natürizm (Doğa güçlerine tapınma):Fiziksel, ruhsal, zihinsel ya da sosyal olsun bütün fenomenlerin doğanın yasaları tarafından determine edildiğini ve ancak bu yasalar vasıtasıyla açıklanabileceğini savunan öğreti.
• Politeizm (Çok tanrılı din):Çok tanrıcılık ilkel toplumlardaki insanların açıklayamadıkları ve karşısında yenik düştükleri her doğa gücünü tanrılaştırıp o güçlerin koruyuculuğu elde etmeleri sonucu oluşmuş bir dinsel düzendir. Mitolojide üç binden çok tanrının varlığından söz edilir.
• Monoteizm (Tek tanrılı din): İnsanın, doğada ve toplumda her şeye gücü yeten tek ve en üstün tanrıya inanması öğretisidir.
Din ve Laiklik
Laiklik, temel anlamıyla din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması ve birbirlerine müdahale etmesinin önlenmesidir. Bu yönüyle laiklik, dine karşı olmak değildir. Aksine inanç sahibinin baskı altında kalmasının önlenmesidir. Demokrasi: eşitlik ve özgürlüğü savunduğu için, lâik olmak demokratik toplumlar için vazgeçilmezdir.
4-Ekonomi kurumu:
Tanım: Üretim, tüketim, bölüşüm ve değişimi koordine eden bir toplumsal kurumdur.
İşlevi: Sınırsız insan ihtiyaçlarının sınırlı kaynaklarla dengelenmesidir.
Ekonomide iki temel ihtiyaç vardır. Bunlar arz ve taleptir.
Ekonominin temel unsurları:
1-Üretim: Bir malın ortaya çıkarılmasıdır. Üretim için:

• 1-Doğa
• 2-Emek
• 3-Sermaye
• 4-Girişim gibi faktörler gereklidir.

2-Tüketim: Üretilen mal ve hizmetten yararlanmaktır.
3-Bölüşüm: Gelirin üretime katılanlar arasında bölünmesidir
4-Değişim: Mal ve hizmetin diğer mal veya hizmetlerle değiştirilmesidir.
MAL VE HİZMET:
Ekonomik mallar da kendi içlerinde kullanılışlarına göre ikiye ayrılır:

• Üretim Malı: İnsanların ihtiyaçlarını dolaylı olarak karşılayan mallardır. Üretim malları, doğrudan tüketilemezler; ancak bu mallarla insanın doğrudan tüketebileceği mallar üretilebilir.

Örneğin: ekmek pişirmek için kullanılan odun, taş fırın ocağı, ekmek hamurunun hazırlandığı ekmek teknesi…

• Tüketim Malı: İnsan ihtiyaçlarını doğrudan gideren mallardır. İnsan tüketim mallarını doğrudan tüketebilir.

Örneğin: ekmek, meyve…
Tüketim malları, insanın onlardan sağladığı faydanın süresine göre ikiye ayrılır:
• Dayanıklı Mallar: Faydası bir ya da birkaç kez kullanmakla bitmeyen, uzun süreli kullanılan mallardır: araba, buzdolabı…
• Dayanıksız Mallar: Bir ya da birkaç kez kullanmakla faydası biten mallardır: ekmek, süt…
Hizmet:
İnsanlar, sadece ekonomik olarak mala ihtiyaç duymazlar. Bunun yanında hizmete de ihtiyaç duyarlar. Hizmet, bir insanın yapabileceği her işe denir. Hizmet içerisinde en önemli alanlar:

• Sağlık,
• Eğitim,
• Konaklama,
• Eğlence ve
• Ulaştırmadır.