TOPLUMSAL NORM-TOPLUMSAL DEĞER
Toplumsal norm:
Tanım: Toplumu oluşturan bireylerin büyük çoğunluğunun uyduğu ve benimsediği davranış kalıplarına toplumsal norm denir. Trafik kuralları ,okul kuralları gibi
Toplumsal normlar yaptırımlarla bir anlam kazanır.
?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
Değişmekte olan toplumlarda yeni ihtiyaçlar ve bunları karşılayan yeni normlar doğar. Geleneksel normlar ise alışkanlık yüzünden varlıklarını bir süre daha korurlar. Ancak bu tür normlardan sapmalar gittikçe artar ve norm zamanla ortadan kalkar.
Bu parçada, normlardan sapmaya yol açan nedenlerden hangisi üzerinde durulmuştur?
A) Normların işlevini yitirmesi
B) Toplumsallaşma koşullarının elverişsiz olması
C) Normların katı bir biçimde uygulanması
D) Yaptırımların yetersiz kalması
E) Toplumdaki bazı kesimlerin sapmayı desteklemesi
(1988/ÖYS)
Çözüm: A

Toplumsal Değer:
Tanım: İnanç, ahlak, etik ve evrensel değerler, gelenek ve görenek olarak değerlendirilebilir. Empati, komşuluk, misafirperverlik, anne ve babaya saygı gibi.
Toplumsal Değerin Özellikleri:

• Toplumun çoğunluğu tarafından benimsenmesi
• Önem derecelerinin farklı olması
• Kuşaktan kuşağa aktarılması
• Davranışları yönlendirici bir etkiye sahip olması

Toplumsal Kontrol:
Bir toplumda düzenin bozulmaması ve toplumsal birlik ve beraberliğin sağlanması için insanlar üzerinde etkili denetim görevi yapmaya “toplumsal kontrol” denir. Toplumsal kontrolün amacı gerek insanlar gerekse kurumlar arası denetimi düzenleyerek toplumun düzenini devam ettirmektir.
Toplumsal kontrolün olmadığı yerde toplumun devamından söz edilemez. Çünkü o toplumda kuralsızlık(anomi) ve kaos vardır.
Toplumsal Kontrolün Özellikleri:
• Toplumsal yaşama göre ortaya çıkar.
• Toplumsal bütünleşmeyi ve ulusal birliği sağlar.
• Toplumda düzeni ve devamlılığı sağlar.
• Toplumdan topluma ve bir toplumda zaman içerisinde değişirler.
• Bireylerin toplumsallaşmasına katkı sağlar.
Toplumsal Sapma:
Bireyin içinde bulunduğu toplumun davranış, değer ve düşünme biçimlerini öğrenemediği ya da onlarla uyum içinde bulunmadığı, yani “toplumsallaşamadığı” durumlarda gösterdiği davranışlara “toplumsal sapma” denir.
Örneğin: Çöplerini sokağa döken, okul veya apartman kurallarını ihlal eden kişilerin davranışları.
Toplumsal sapma iki türlüdür. Olumsuz toplumsal sapma; toplum tarafından onaylanmayan sapmadır. Mesela; rüşvet, hırsızlık, cinayet, yolsuzluk vb. Olumlu toplumsal sapma; toplumca idealleştirilen davranışlardır. Mesela; insanlık adına yapılan büyük fedakârlıklar, yoksullar için bir kişinin servetini harcaması vb.

?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
Bir toplumda;
– Trafik polisi yoksa kırmızı ışıkta geçilmesi
– Piknik yapılan yerlerde, çöplerin çöp kutusuna atılmayarak açıkta bırakılması
– Toplu taşıma araçlarında gençlerin, yaşlılara yer vermemesi
gibi davranışların yaygın olması aşağıdakilerden hangisinin en güçlü göstergesidir?
A) Bazı toplumsal kuralların gereği gibi benimsenmemiş olduğunun
B) Teknolojik ilerleme karşısında yasaların yetersiz kaldığının
C) Endüstri toplumlarında, duygu ve düşünce alışverişinde azalma olduğunun
D) Nüfusun hızla artmakta olduğunun
E) Kültürler arası etkileşimin ulusal değerleri değiştirdiğinin
(1992/ÖSS)
Çözüm: A

Toplumsal Grup ve Türleri:
Tanım: Ortak amaç için çaba gösteren karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen ve birbirinden haberdar olan insanların oluşturduğu anlamlı topluluklardır.
Grupların Temel Özellikleri:
• Grubu oluşturan insanların ortak bir amaçları vardır.
• Grubun içerisinde bir iş bölümü vardır.
• Grubun ortak değer ve normları vardır.
• Grup üyeleri arasında rol ve statü ayrımı vardır.
• Grup içerisinde birbirleriyle bağlantılı ilişkiler ağı vardır.
• Bireylerin psikolojik ve fizyolojik ihtiyaçlarına cevap verirler.
• Her grup, amaçladığı işlevini sürdürdüğü müddetçe varlığını sürdürür.
Grup türleri:
1-Sosyal ilişki biçimine göre (H.Cooley’e göre) :

• Birincil grup: Aile gibi
• İkincil grup: Dernekler gibi

2-Tönnies’e göre:

• Cemaat(topluluk): Arkadaş gurubu
• Cemiyet (tolum): Siyasal organizasyonlar

3-Dayanışmaya göre:

• Mekanik dayanışmalı gruplar: Köyler
• Organik dayanışmalı gruplar: Kentler

?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
Bir spor salonunda boks çalışanlar veya bir salonda güreş karşılaşması izleyenler birer toplumsal küme (grup) olmadığı halde, bir futbol takımındaki oyuncular bir toplumsal kümedir (gruptur).
Buna göre, bir insan topluluğunun küme (grup) niteliği kazanması neye bağlıdır?
A) Bir nitelik yönünden benzer olmalarına
B) Fiziksel bakımdan birbirine yakın bulunmalarına
C) Benzer etkinliklerde bulunmalarına
D) Bireylerin birbirlerini tanımalarına
E) Ortak bir amaçla iş birliği yapmakta olmalarına
(1984/ÖYS)
Çözüm:E

 ?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
Toprak kayması nedeniyle yolda kalan bir otobüsün yolcuları arasında başlangıçta var olmayan birtakım ilişkiler kuruluyor. Çıkış yolu bulmak için aralarında konuşup tartışıyor, zor koşullara birlikte karşı koyup birbirlerine destek oluyorlar.
Bu durum aşağıdakilerden hangisinin oluşmasına örnektir?
A) Toplumsal statü
B) Toplumsal kurum
C) Toplumsal değişme
D) Toplumsal tabaka
E) Toplumsal grup
(1989/ÖYS)
Çözüm: E
Toplumsal Yapı Unsurları:
Köy: Nüfusu 2000’den az olan küçük yerleşim birimidir. Genellikle:

• Geçim kaynakları tarım ve hayvancılıktır.
• Toplumsal hareketlilik azdır.
• Aile tipi olarak geniş ve ataerkil aile yapısı mevcuttur.

Kent: Nüfusu 20000’den fazla olan büyük ve gelişmiş yerleşim birimidir. Genellikle:

• Kentteki geçim kaynakları sanayii ve hizmet sektörüdür.
• Kentlerde iş bölümü ve uzmanlaşma gelişmiştir.
• Toplumsal hareketlilik yoğundur.
• Aile tipi demokratik ve çekirdek ailedir.

Metropol (Anakent): Çevresine göre kültür, ekonomi, sanat bakımından daha fazla gelişmiş merkez şehirlerdir.

• Nüfus açısından oldukça yoğun merkezlerdir
• İstanbul, Ankara ve İzmir gibi şehirlerdir.

Millet: Aynı topraklar üzerinde yaşayan, aralarında dil, din, tarih ve kültür birlikteliği olan insanların oluşturduğu topluluklardır.
Fransız ihtilaliyle feodalitenin yıkılmasıyla ortaya çıkmıştır.
?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
Toplumsal iş bölümünün ortaya çıkışını açıklayan bir görüşe göre, nüfus yoğunluğu artan bir toplumda herkes aynı işi yaparsa toplumu oluşturan bireylerin bir arada yaşaması çok güçleşir. Bu nedenle, nüfus yoğunluğu arttıkça iş bölümü de ilerlemeye başlar. Öte yandan, iş bölümünün gelişmesi, çok sayıda bireyin bir arada yaşamasını kolaylaştıracağı için nüfus yoğunluğunun artmasına yol açar.
Bu durum aşağıdaki yargılardan hangisi için uygun bir örnektir?
A) Sayısal olarak ifade edilebilen toplumsal olayların incelenmesi daha kolaydır.
B) Toplumsal olayları belirleyen etkenlerden biri de doğa olaylarıdır.
C) Toplumsal olaylar karşılıklı olarak birbirlerini etkiler.
D) Toplumsal olaylar tek bir temel etkenle açıklanabilir.
E) Bir toplumsal olay farklı toplumlarda farklı sonuçlara yol açabilir.
(1990/ÖYS)
Çözüm:C

?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
Tönnies, kuvvetli bir dayanışmanın, ortak irade ve ortak mülkiyetin bulunduğu kültürlere cemaat; sözleşmeli dayanışmanın, kişisel iradenin ve kişisel mülkiyetin bulunduğu kültürlere de cemiyet demektedir.
Buna göre, cemaat ve cemiyet ayrımında, aşağıdakilerden hangisi ölçüt alınmıştır?
A) Otoritenin dağılışı
B) İnsanlar arası ilişkilerin türü
C) Toplumsal sınıfların varlığı
D) Geleneklerin gücü
E) Ekonomik faaliyetlerin türü
(1986/ÖYS)
Çözüm: B
?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
Aile, komşuluk, mahalle arkadaşlığı gibi gruplarda görülen ilişkilere birincil ilişkiler denir.
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi birincil ilişkilerin özelliklerinden bir değildir?
A) Küçük gruplarda yer alması
B) Yazılı kurallara bağlı olması
C) Duygusal ilişkilerin yoğunluk kazanması
D) Bireyler arası etkileşimin güçlü olması
E) İlişkilerin uzun süreli olması
(1985/ÖSS)
Çözüm: B
?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
“Durkheim’e göre, bir toplumda nüfus arttıkça yaşamak için verilen mücadele de şiddetlenmektedir. Toplumsal farklılaşma, nüfus artışının getirdiği sonuçlara barışçıl bir çözümdür. Bu yolla aynı işlerdeki yarışma ortadan kalkar; bireyler başka meslekler edinerek farklı görevleri yerine getirirler. Böylece her birey ayrı ayrı çalışarak diğer bireylerin hayatına katkıda bulunur.”
Bu paragraf, aşağıdakilerden hangisine ilişkin bir açıklamayı içermektedir?
A) Organik dayanışmanın ortaya çıkışına
B) Mekanik dayanışma ile toplumsal bilinç arasındaki ilişkiye
C) Kolektif mülkiyetin bireysel mülkiyete dönüşmesine
D) Toplumsal bilinç ile bireysel bilinç arasındaki farka
E) Toplumun sürekliliği ile toplumsal bilinç arasındaki ilişkiye
(1983/ÖYS)
Çözüm: A
?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
Batı ülkelerinde, ikram edilen bir yiyeceği alması için misafire ısrar edilmez. Bu ülkelerde, karnı aç olduğu halde misafirlikte ikram edilen yiyeceği almayıp ısrar bekleyen ve bu nedenle aç kalan Türkler olmuştur. Oysa Türkiye’ye gelen yabancılar kendilerine ikram edilen yiyecekleri, eğer istiyorlarsa ısrar beklemeden alırlar. Bu durum Türkler tarafından genellikle yadırganır ve böyle davrananlar görgü kurallarını bilmeyen kişiler olarak değerlendirilir.
Bu parçada, toplumsal değerlerin hangi özelliği üzerinde durulmuştur?
A) Yaptırım gücüne sahip olma
B) İnsan gereksinimlerine cevap verme
C) Toplumdan topluma değişme
D) Zaman içinde değişme
E) Bireylere belli sorumluluklar yükleme
(1993/ÖSS)
Çözüm: C
 ?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
Bireyler ne kadar çok sayıda gruba katılırsa o kadar çok konuma sahip olurlar. Ancak, okuyan bireyler için “öğrencilik”, çalışan bireyler için “iş ve meslek”, ev dışında çalışmayan kadınlar içinse “ev hanımlığı” diğer konumlar içinde genellikle daha önemli bir yere sahiptir.
Bu parça, aşağıdaki kavramlardan hangisini örneklerle açıklamaktadır?
A) Rol çatışması
B) Edinilmiş statü
C) Toplumsal rol
D) Anahtar statü
E) Toplumsal saygınlık
(1997/ÖYS)
Çözüm: D