TOPLUM VE KÜLTÜR
Tanım: İnsanlar tarafından üretilip doğaya katılan her şeye kültür denir. Bilim, sanat, teknoloji, ekonomi ve eğitim alanındaki her yenilik kültürün içerisine girer.
Kültürün olması için insan ve toplum olmalıdır.
Kültürün Özellikleri:
• Kültürü toplum üretir.
• Kültür duygu, düşünce ve hayat tarzıdır.
• Kültür toplumdan topluma ve zamanla değişir.
• Kültür kuşaktan kuşağa aktarılır.
• Kültürün taşıyıcısı dildir.
• Kültür birleştirici ve bütünleştiricidir.
• Kültür öğrenme ile kazanılır.
• Kuşaktan kuşağa aktarılarak devam eder.

KÜLTÜRÜN İŞLEVLERİ 1-) Bireylere, gruplara, toplumlara yaşam için gerekli davranış kalıpları (değerler, yazılı ve yazısız normlar) sunar. 2-) Kökleşmiş kültür içerikleriyle (örf, adet, gelenek ve görenekler) bireye toplumsal bir kişilik kazandırır. 3-) Bir toplumda, kültürün temel değerleri birey ve gruplara benimsetilerek toplumsal bütünlük ve uyum sağlanır. 4-) Grupları, toplumları, ulusları birbirinden ayırır, onları kendilerine özgü kılar. Mesela; bir ülkedeki turist ile o ülkenin halkını ayırt etmemiz gibi. 5-) İhtiyaçlara göre şekillendiğinden, ihtiyaçların giderilmesini sağlar. 6-) Toplum öğelerini birbirine yaklaştırır ve dayanışmayı sağlar. 7-) Kişilerin toplumsal davranışlarının düzenli olmasını sağlayarak, toplumsal düzeni oluşturur.

Kültür manevi kültür ve maddi kültür olarak ikiye ayrılır.

• Maddi kültür ögeleri: Üretilen araç ve gereçlerdir.
• Manevi kültür ögeleri: Manevi hayatımıza şekil veren hatta anlam katan sanat, etik, örf ve adetleri içerir.

!!!!!UYARI: Bir toplumda maddi kültürel ögeler daha hızlı değişir.
?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
Atalarımızın yaratıp bize miras bıraktığı kültür, bizi yaratırken bizim o mirasa kattıklarımızla birlikte gelecek kuşaklara miras kalır, onları yaratır.
Burada, kültürün hangi yönü üzerinde durulmaktadır?

A) İnsanların hem kültürden etkilenip hem de kültürü etkilemesi
B) Her toplumun kendine özgü bir kültürünün olması
C) Kültür ögelerinin etkileşim halinde olması
D) Kültür birliğinin ulusal dayanışmayı güçlendirmesi
E) Kültürlerin giderek birbirine benzemesi

(1987/ÖYS)
Çözüm: A
Kültürel süreçler:

• Popüler kültür: Kalabalık kitlelerin bildiği ve beğendiği, kabul gören ünü yaygın öğelere popüler kültür denir.
• Kültür şoku: Bir kültürden farklı bir kültüre geçen bireylerin bu kültüre ayak uyduramayıp kendi kültürel kimliklerini kaybetme korkusu ve kaygısıdır.

Örneğin 1960’lı yıllarda Almanya’ya işçi olarak giden Türklerin durumu.

• Kültürlenme: Farklı iki kültürün birbirinden etkilenerek kendinden olmayan yeni bir kültürü kazanmalarıdır.

Örneğin suşi ve şiş kebap gibi.

• Kültürel özümseme (Asimilasyon): Bir kültürün diğer kültürleri etkisi altına alarak kendine benzetmesidir.
• Kültürel yozlaşma: Bir kültüre yabancı kültür unsurlarının karışması sonucu o kültürün bütünlüğünün bozulması ve tutarsızlaşmasıdır.
• Alt kültür: Bir toplumda egemen kültürün içinde bulunan ancak ona yabancı kültür öğelerine denir.
• Kültürel merkeziyetçilik (Etnosentrizm): Bir kişinin kendi kültürel öğelerini daha güzel daha doğal ve daha üstün olduğuna inanmasıdır.

• Kültürel yayılma: Bir kültürde ortaya çıkan kültür unsurlarının başka kültürlere yayılmasıdır. Mesela; televizyonun, Amerikan futbolunun yayılması gibi.

• Kültür emperyalizmi: Bir ülkenin ekonomik ve siyasî çıkarlarını gerçekleştirmek için başka ülkelere uyguladığı yayılmacı kültür politikasıdır.

• Kültürleme: Bireyin doğumdan ölüme kadar toplumun istek ve beklentilerine uyacak şekilde etkilenmesi ve değiştirilmesidir.

• Kültürel çözülme: Kültürün maddi ve manevi unsurlarının birbirine uyum sağlayamaması halinde veya değişme hızlarının dengesizlik oluşturması durumunda yaşanan durumdur. Başka bir deyişle toplumu ayakta tutan inanç ve değer sistemlerinin etkisini kaybetmesi, toplumsal kurumların yeni norm ve değerlere uyum sağlayamaması durumudur. Mesela; toplumda suç oranlarının fazla olması kültürel çözülmeye işarettir.

?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
 Çerkes gençleri, kendi aralarında sohbet ettikleri, şarkı söyleyip oyun oynadıkları “zehes”, “ferfene” ve “muhabbet” gibi adlar verilen eğlenceler düzenlerler. Bu eğlencelerde erkek beğendiği kızı “kaşen” seçip tatlı sözlerle onun gönlünü kazanmaya çalışır, dans edip şarkı söyler. Eğlence bittiğinde kaşenlik de biter. Genç erkek, bu türden başka bir eğlencede kendisine başka bir kaşen seçebilir.

Çerkes geleneklerinde gençlere “kaşen” seçme fırsatı verilmesinin temel amacı aşağıdakilerden hangisi olabilir?

A) Karşı cinsi tanımaya ve eş seçmeye yardımcı olmak
B) Gelenek ve göreneklerin sürmesini sağlamak
C) Toplumdaki birlik ve dayanışmayı artırmak
D) Kadının toplumsal konumunu yükseltmek
E) Kişisel deneyimlerin paylaşılmasına ortam hazırlamak
(1994/ÖSS)
Çözüm: A

?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
 Kış mevsiminin uzun ve soğuk olduğu Erzurum’da yaşam daha çok kapalı mekanlarda geçer. Bu mekanlar arasında kahvehanelerin ayrı bir önemi vardır. Bazılarında bir şey oynanabilir, seyyar satıcıların uğrak yeri olan bazılarında alışveriş yapılabilir, bazılarında aşık atışmaları dinlenir ve toplumsal konularda yorumlar yapılır. Kış mevsiminin bu kadar uzun ve sert geçmediği yörelerde kapalı mekanlardaki sosyal etkileşim bu derece zengin değildir.
Bu parçada, toplumsal yaşamın özellikle hangi yönü üzerinde durulmaktadır?
A) Zaman içinde değişikliğe uğraması
B) İnsan ilişkilerinin sonucu olması
C) Bireysel davranışlara yön vermesi
D) Belirli kurallara dayanması
E) Doğa koşullarından etkilenmesi
(1994/ÖSS)
Çözüm: E

?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
Eski Akdeniz uygarlığında, zeytinin ve üzümün çok önemli bir yeri vardı. Birincisinden yağ ikincisinden içki yapılırdı. Bu bölgede yaşayan insanlar zeytinyağını yemek yapımı dışında din törenlerde, ölüleri yıkamada, gömmede ve güreş sporunda kullanırlardı. İçki ise genellikle konuklara, savaştan zaferle dönenlere ve düğün gibi özel törenlere katılanlara sunulurdu.
Bu durum aşağıdakilerden hangisi için uygun bir örnektir?
A) Toplumsal ilişkilerin temelinde üretim biçimi vardır.
B) Bir toplumda doğal çevrenin sağladığı olanaklar toplumsal ilişkilerde rol oynar.
C) İnsanlar gereksinim duydukları ürünler daha çok yetiştirirler.
D) Doğal ürünlerin mamul maddeye dönüştürülmesi teknolojik birikimi gerektirir.
E) Benzer ürünlerin yetiştiği toplumlarda, insan ilişkileri farklı olabilir.
(1993/ÖYS)
Çözüm: B

?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
Bazı yörelerimizde erkek evleneceği kızın babasına başlık parası öderken Yunan töresinde kızıyla evlenecek erkeğe drahoma (para) öder; Japonlar pirinci çubukla, İngilizler çatalla yer; Hintliler ineği kutsal sayıp etini yemezken çoğu toplumlar ineğin etinden ve sütünden yararlanır.
Bu tür davranış örneklerinde, kültürün hangi özelliği üzerinde durulmaktadır?
A) Doğal koşullardan etkilenme
B) Dil aracılığıyla taşınabilme
C) Zamanla değişikliğe uğrayabilme
D) Toplumdan topluma farklılık gösterme
E) Kuşaktan kuşağa aktarılma
(1990/ÖSS)
Çözüm: D

? ÖRNEK SORU (ÖSYS):
“Toplumun bireyleri tarafından yaratılan ve kullanılan her türlü araç ve gereç ‘maddi kültür’, toplum yaşamını düzenleyen tüm değerler ve inançlar ise ‘manevi kültür’dür. Bu iki kültür birbirini etkiler.”
Aşağıdakilerden hangisi maddi veya manevi kültürden birinin diğerini etkilemesine bir örnek olabilir?
A) Eğitimde demokratik tutumun kişilerde bağımsız davranma eğilimini artırması
B) Kitle iletişim araçlarının gelişmesiyle, bölgeler arası değer farklılıklarının azalması
C) Ulaşım araçlarının gelişmesiyle ticaretin kolaylaşması
D) Eğitim düzeyinin yükselmesiyle eski inançların zayıflaması
E) Tarımda makineleşmenin üretimi artırması
(1985/ÖYS)
Çözüm: B

?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
Kaplumbağa çorbası bir Fransız için ziyafetin görkemli girişini oluştururken bir Türk bunu soğuk bir şaka olarak algılar. Domuz pirzolasını zevkle yiyen bir Alman karşısında Türk’ün pek de ağzı sulanmaz, hatta yüzü değişir. Kurbağa bacağını iştahla ısıran bir İtalyan’ın karşısında bir Türk şaşkınlıkla karışık tiksinme tepkisi gösterebilir.
Bu parçada sözü edilen durumlar, aşağıdakilerden hangisine örnektir?
A) Kültürel çözülme
B) Kültürel değişme
C) Kültürel gelişme
D) Kültürel farklılık
E) Kültürel çatışma
(1995/ÖYS)
Çözüm: D

?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
Havada bulut yok bu ne dumandır
Mahlede ölüm yok bu ne figandır
Şu Yemen elleri ne de yamandır
Ano Yemen’dir, gülü çemendir
Giden gelmiyor acep nedendir.
Sözleriyle başlayan “Yemen Türküsü” sadece 5/8Iik basit bir melodi değildir. Bu türkünün içinde Osmanlı toplumunun savaştan çektiği acılar, sevgiliye ve çocuklara duyulan özler yabancı bir ülkede ölümün acısı da vardır.
Bu parçada, türkülere ait özelliklerin hangisi üzerinde durulmuştur?
A) Başka toplumların kültürel değerlerini etkilemesi
B) Halk diliyle söylenmiş olması
C) Geleneksel değerleri etkilemesi
D) Toplumsal ilişkilere yön vermesi
E) Duygu ve düşüncelerin iletilmesinde bir araç olması
(1996/ÖYS)
Çözüm: E