Sosyalleşme(Toplumsallaşma) Nedir ve Sosyalleşme Aşamaları:
Sosyalleşme: Bireyin içinde doğduğu grubun ya da toplumsal yapının kültürünü maddi ve manevi öğeleriyle birlikte öğrenmesi ve benimsemesidir. İçselleştirme sosyalleşme için önemlidir. Bireyin sosyalleşme süreci doğumla başlar ve ölünceye kadar devam eder. Sosyalleşme hiyerarşisi şu şekildedir:
Sosyalleşmenin Aşamaları:
Sosyalleşme süreci, bireyin yaşamının her anında etkilidir. Birey, doğumla birlikte önce ailede sosyalleşir. Çocukluk ve yetişkinlik dönemine geldiğinde; arkadaş çevresi, okul, yaşanılan çevre özellikleri, boş zamanları değerlendirme olanakları, kitle iletişim araçları bireyin sosyalleşmesine yön verir. Ayrıca örf, adet, gelenek ve görenekler, kurumlar, insani, ahlaki, milli ve manevi değerlerde sosyalleşme sürecinde bireye etki eder.
Sosyalleşme ve Toplumsal İlişkiler
Sosyalleşme sürecinde, topluma hâkim olan ilişkilerde bireyi biçimlendirir. Bu nedenle, bireyin yaşamı boyunca kurduğu ilişkiler, davranış biçimleri sosyalleşme sürecinden izler taşır. Sosyalleşme sürecinde en etkili unsur bireyin içinde yaşadığı çevre ve kültürel ortamdır. Sosyalleşmenin gerçekleşmesinde kurulan ilişki biçimi daha sonraki toplumsal ilişkilerinde belirleyici rol oynar
?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
Her birey, içinde doğup büyüdüğü toplumda hâkim olan inanç, değer ve davranışları benimser; o toplumun üyesi olur. Kısaca, o toplumdaki yaşam biçiminin belirlediği kişiliği kazanır.
Her bireyin geçireceği bu öğrenme sürecine ne ad verilir?
A) Çağdaşlaşma
B) Toplumsal değişme
C) Büyüme
D) Toplumsallaşma
E) Toplumsal bütünleşme
( 1990/ÖYS)
Çözüm: D
Toplumsal Statü-Toplumsal Rol-Anahtar Statü
Toplumsal Statü:
Tanım: Bireyin bir toplumda sahip olduğu konumlarına toplumsal statü denir. Her bireyin birden çok statüsü vardır.
Örneğin, bir anne annelik statüsünün yanında öğretmen, teyze, hala; dernekte üye vs. olabilir.
Statülerin Özellikleri:
• Bazı statüler doğuştan vardır, bazıları ise sonradan kazanılır.
• Aynı anda birden çok statüye sahip olunabilir.
• Bireylerin sahip oldukları statülerin sayısı zamanla artar.
• Her statü kendisine özgü bazı kurallara bağlıdır.
• Statüler arasında karşılıklı ilişki vardır.
• Statüler toplumdan topluma değişebilir.
• Statülerin kaynağı toplumdur.
Ayrıca statüler arasında en baskın ve etkili olan statüye ANAHTAR STATÜ denilir.
Anahtar (Kilit) Statü:
Bireyin sahip olduğu statüler arasında bulunduğu toplumda en etkin olanına "anahtar" statü denir. Anahtar statü, bireyin toplumdaki temel görevlerini ve kimliğini belirler. Örneğin, çalışan bir bayan için "annelik" anahtar statü olabilir.
Toplumsal statüler ikiye ayrılır:
1-Verilmiş statü: Bireyin doğuştan sahip olduğu statülerdir. Beyaz olmak, kadın veya erkek olmak gibi.
2-Kazanılmış statü: Bireyin yetenek, bilgi, eğitim ve çabasıyla sonradan kazandığı statülerdir. Öğretmen, avukat, doktor ve baba olmak gibi.
?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
Bir kurumdaki yönetici, görevi sırasında astlarına emirler verebildiği, sorumluluklar yükleyebildiği halde, görev süresi bitince kendisini güçlü kılan yetkilerini yitirir.
Bu cümlede aşağıdakilerden hangisi vurgulanmaktadır?
A) Yetkinin kullanılması bulunulan mevkie bağlıdır.
B) Kurumun başarısı yöneticinin kişiliğine bağlıdır.
C) Yöneticinin yetkilerini sınırlayan kuralla vardır.
D) Kurumun başarısı yetki dağılımına bağlıdır.
E) Yöneticinin gücü, kurumda yarattığı güvene dayanır.
(1988/ÖSS
Çözüm: A
Toplumsal Rol:
Tanım: Toplumun her statüden beklediği bir davranış vardır. İşte toplumun beklediği bu davranışa toplumsal rol denir.
Rollerin Özellikleri:
• Roller, statünün değişken ve dinamik yönüdür.
• Her statünün rolü ait olunan toplum tarafından belirlenir.
• Roller statüye sahip bireyin tutum ve davranışları üzerinde etkilidir.
• Toplumsal roller toplumsal yapılara göre farklılaşabilir.
• Bireyin statüsüne uygun biçimde yaptığı gerçek rol, toplumun beklentilerine uygunsa beğenilir, uygun değilse kınanır.
• Bir statünün rolü zamanla değişebilir.
Rol Çatışması:
Tanım: Bireyin sahip olduğu farklı statülerdeki rollerin birbirlerini güçleştirmesine rol çatışması denilir.
Rol Pekişmesi:
Tanım. Bireyin yerine getirdiği roller birbirine benziyorsa, bu rollerin birbirini desteklemesine, kolaylaştırmasına rol pekiştirmesi denir. Mesela; bir avukatın daha sonra savcı olmasını verebiliriz.
?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
Kendi çocuğunun öğretmeni olan bir baba, çocuğunun sınav kağıdını okurken, baba gibi davranırsa öğretmenlik görevini, öğretmen gibi davranırsa babalık görevini aksatacaktır.
Bu kişinin içinde bulunduğu durum, aşağıdakilerden hangisine örnektir?
A) Yabancılaşma
B) Rol çatışması
C) Toplumsallaşma
D) Statü değişmesi
E) Saygınlık kazanma
(1987/ÖYS)
Çözüm :B
?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
Disiplinli antrenörlerden hoşlanmayan bir sporcu, ilerideki yıllarda antrenörlük mesleğini seçmiş ve işinin gereği olarak disipline önem veren bir kişi olmuştur.
Bu durum, aşağıdaki yargılardan hangisine bir örnektir?
A) Kişinin davranışları tutumlarıyla çelişebilir.
B) Her tutum bir değer yargısı taşır.
C) Grup birliği, karşıt tutumların uzlaştırılmasını gerektirir.
D) Kişi, olayları kendi tutumlarını doğrulayacak biçimde yorumlar.
E) Toplumsal rol, kişinin tutumları üzerinde etkili olur.
(1989/ÖYS)
Çözüm:A
Toplumsal Prestij/Saygınlık:
Tanım: Toplumsal statünün belirlediği rollerin kişi tarafından eksiksiz, üst düzey ve en iyi şekilde sergilenmesi sonucunda elde edinilen saygınlığa toplumsal prestij denir. Makamdan güç alanlar ile makama güç verenler örneği gibi.
Toplumsal İlişki ve Türleri:
Tanım: Birbirinden haberdar en az iki insan arasında belli bir anlam taşıyan ve kısada olsa belli bir süre devam eden iletişime toplumsal ilişki denir.
Bir toplumdaki insanların kendilerini anlatmak, başkalarını anlamak, gereksinimlerini gidermek, karşılıklı yardımlaşmak ve anlaşmak üzere giriştikleri her türlü yaklaşma ve uzaklaşmalara toplumsal ilişki denir.
Max Weber’e göre toplumsal ilişkilerin özellikleri şunlardır:
• Toplumsal ilişki, en az iki kişi arasında olmalı.
• Belirli bir zaman dilimi içinde yaşanmalı.
• İlişki içerisindeki bireyler birbirinden haberdar olmalı.
• Bireyler birbirlerini etkilemeli.
• Yaşanan ilişki bireyler arasında aynı anlama gelmeli.
Toplumsal ilişki türleri:
1-Yaşam şekline göre:
2-Sürelerine göre:
3-Niteliklerine göre:
Toplumsal İlişki Çeşitlerinin açıklaması:
1. Niteliklerine göre: İkiye ayrılır.
a) Birincil İlişkiler: Duygusallığın hâkim olduğu, ilişkilerin samimi ve yüz yüze olduğu ve etkileşimin güçlü olduğu ilişkilerdir. Uzun süreli ilişkilerdir. İlişkilerde yazılı kurallar yoktur. Biz duygusu hâkimdir. Çıkar ilişkisi yoktur. Küçük gruplarda görülür: aile, akrabalık, dostluk, komşuluk, köy gibi gruplarda bu ilişki türü görülür.
b) İkincil İlişkiler: Duygusallık yerine akılcılığın hâkim olduğu ve ilişkilerin resmiyet kazandığı ilişkilerdir. Etkileşim zayıftır, ilişkiler daha kısa sürelidir. Biz duygusu yerine ben duygusu hâkimdir. Çıkar ilişkisine dayalıdır. Büyük gruplarda görülür. Bankalarda, orduda, sendikalarda görülen ilişkiler buna örnektir.
2. Sürelerine göre: Üçe ayrılır.
a) Kısa süreli ilişkiler: Zaman bakımından kısa süren ilişkilerdir. Tesadüfî ilişkilerdir. Mesela; Taksi şoförü ve yolcusu arasındaki ilişki bu türdendir.
b) Uzun süreli ilişkiler: Çok uzun süren, bazen insanın doğumundan ölümüne kadar sürebilen ilişkilerdir. Mesela; aile bireyleri arasındaki ilişkiler, komşular arası ilişkiler, arkadaşlar arası ilişkiler.
c) Periyodik (devirli) ilişkiler: Bu ilişki, sadece yılın belli bir döneminde kurulur ve bir dahaki döneme kadar ortadan kalkar. Mesela; dört yılda bir yapılan olimpiyatlar ya da bir şehirde her yıl kurulan fuarlar, periyodik ilişkilere örnek gösterilebilir.
3. Birey sayısına göre: Üçe ayrılır.
a) Birey-Birey ilişkisi: Sadece iki kişi arasında geçerli olan ilişkilerdir (Karı-koca arasındaki ilişki).
b) Birey-Grup ilişkisi: Bireyin bir grup veya gruplarla girdiği ilişkidir (Öğretmenin sınıfla ilişkisi).
c) Grup-Grup ilişkisi: İki farklı grup arasında gerçekleşir (İki futbol takımı arasındaki ilişki)
