1. SÖZCÜKTE ANLAM
SÖZCÜK (KELİME): Bir ya da birden çok heceden oluşan, belli bir anlamı olan, tümce
kurmaya yarayan ve tümce kuruluşunda özel görevi olan dil ögesi.
Taş, toprak, rüya, hayal, dost gibi sözcükler tek başlarına bir anlam ifade ederken ile, gibi,
için gibi sözcüklerin ise tek başına anlamı olmayıp diğer sözcüklerle bir araya geldiğinde
belli bir anlam ifade eder.
1.1. Gerçek Anlam: Bir sözcüğün temel anlamıdır; sözcüğün akla ilk gelen anlamı ya da
sözlükteki ilk anlamı da denir.
Örnek: İş yerinin tüm camları kırıldı. (Bölünmek, parçalanmak)
Örnek: Şehrin yüksek yerlerine kar yağmıştı. (Seviye)
Örnek: Soğuk su içmek sağlığa zararlıdır. (Isı)
Örnek Soru: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yer alan altı çizili sözcük sözlükteki ilk anlamıyla
kullanılmıştır?
A) Oldukça durgun bir hâli vardı küçük çocuğun.
B) Donuk bir adam izlenimi uyandırdı bende.
C) Karanlıktaydık ama çam kokularını alıyorduk.
D) Damarlarımda bu iksirin alevleri dolaşıyor.
E) Adam babasının gölgesi altında yaşıyor.
CEVAP C: ‘’Sözlükteki ilk anlamıyla’’ ifadesi ile kast edilen gerçek anlamdır. A, B, D ve E
seçeneklerinde yer alan altı çizili sözcükler mecaz anlamlı iken C seçeneğinde yer alan karanlıktaydık
sözcüğü gerçek anlamda kullanılmıştır.
1.2. Yan Anlam: Bir sözcüğün temel anlamı ile ilgili kazandığı yeni anlama “yan anlam”
denir. Gerçek anlama yakındır. Çoğu zaman, canlılara ait organ ya da kısımların, cansız varlıklara
yakıştırılması ile oluşur.
Örnek: Yamaç paraşütü yapmak için dağın sırtına tırmandık.
Örnek: Boğazına kadar su dolu şişeyi odasına götürdü.
Örnek: Anahtarlarını her zaman masanın üçüncü gözüne koyardı.
1.3. Mecaz Anlam: Sözcüğün, gerçek anlamının dışında kazandığı yeni anlama “mecaz
anlam” denir.
Örnek: Temiz bir çocuk olduğu her halinden belliydi.
Örnek: Sözlerinde bir ince alay vardı gibi geldi bana.
Örnek: Yaşadıkları herkesin kolay kolay kaldıramayacağı kadar ağırdı.
Çıkmış Soru: "Özlem" sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde "Bir kimseye ya da şeye karşı duyulan bir daha görmek ya da yeniden kavuşmak isteği" anlamı dışında kullanılmıştır? 1983-ÖYS
A) O şiirleri okuyunca yarına, yarınlara büyük bir özlem duydum.
B) Çocukluğumun o güzel günlerini özlemle hatırlarım.
C) Orada kaldığım günlerde yurduma duyduğum özlem büyüdükçe büyüdü.
D) Öğrencilik günlerinden özlemle söz etti.
E) Mahalle arkadaşlarının ağır şakalarına bile özlem duyuyordu.
CEVAP A: B, C, D ve E seçeneklerinde ‘’Özlem" sözcüğü "Bir kimseye ya da şeye karşı duyulan
bir daha görmek ya da yeniden kavuşmak isteği" anlamında kullanılmıştır.
