2 Çekim Ekleri
Eklendikleri sözcüğün anlamında veya yapısında değişiklik yapmazlar.
A) İsim Çekim Ekleri
İsim soylu sözcüklere gelerek onların anlamlarını değiştirmeden çekimleyen eklerdir.
1-Hal (durum) Ekleri
a) Belirtme Hal Eki: -i
Yükleme durum eki de denir. Cümlelerde nesneyi yani yüklemdeki işten etkilenen varlığı belirtir.
Yükleme sorulan “neyi, kimi” sorularının cevabı olan sözcüklerde bu eki görebiliriz.
Örnek: Okulun duvarı beyaza boyanmış. (neyi boyamış? / okulun duvarı)
Örnek: İşiniz bittiyse oyuncaklarınızı toplayın. (neyi toplayın? / oyuncaklarınızı)
b) Yönelme Hal Eki: -e
Genel olarak eklendiği adlarla birlikte cümleye yaklaşma ve yönelme anlamı katar.
Örnek: Ahmet bugün okula gelmeyecekmiş.
Örnek: Proje ödevinize biraz daha özen gösterin.
Örnek: Şehrin en güzel köşesine kocaman Türk bayrağı asıldı.
ÖNEMLİ NOT: Yönelme hal eki cümleye zaman ve aitlik anlamı da katar.
Örnek: Bu kadar endişelenme sabaha iyileşirsin (zaman)
Örnek: Düğünde ona güzel bir kolye hediye etti. (aitlik)
c)Bulunma Hal Eki: -de
Genel olarak eklendiği adlarla birlikte cümleye “bulunma, bir yerde var olma” anlamı katar.
Örnek: Usta sanatçı doğduğu şehirde yıllar sonra konser verecek.
Örnek: Masanın üstündeki bardağı bana getirir misin?
ÖNEMLİ NOT: Bulunma hal eki cümleye zaman ve durum anlamı da katar.
Örnek: Gençliğinde böyle biri değildi bu adam. (zaman)
Örnek: Şiirini çok güzel okuyan çocuğu herkes ayakta alkışladı. (durum)
ÖNEMLİ NOT: Bulunma hal eki ikileme kurabilir.
Örnek: İkide bir aynı davranışlarda bulunuyorsun.
Örnek: Arada bir uğrayıp halimi hatırımı sormayı ihmal etmezdi.
ÖNEMLİ NOT: Bulunma hal eki yapım eki görevinde kullanılabilir.
Örnek: Kanmamaya dayanan bir oyunun gözde bir temsilcisi olmuştu.
Örnek:El fenerim de çantanın üstündeymiş sözde fakat göremiyorum.
d)Ayrılma (Çıkma) Hal Eki: -den
Genel olarak eklendiği adlarla birlikte cümleye “ayrılma, bir yerden uzaklaşma” anlamı katar.
Örnek: On dakika önce otelden ayrıldı.
Örnek: Biraz sonra bu kapıdan son kez çıkıp gideceğim.
ÖNEMLİ NOT: Ayrılma (Çıkma) hal eki cümleye zaman ve sebep, durum anlamı da katar.
Örnek: Akşamdan uyuklamaya başladı. (zaman)
Örnek: Sürekleri ağlamaktan yüz gözü şişmiş. (sebep)
Örnek: Sonra aniden, görünmeyen biri tarafından azarlanmışçasına susuverdi sıkıntıyla. (durum)
ÖNEMLİ NOT: Ayrılma (Çıkma) hal eki yapım eki görevinde kullanılabilir.
Örnek: Bir hafta sonra ölü bulunmuştu evinde, basit bir dalgınlık, sıradan bir elektrik kaçağı.
Örnek: Ben kesinlikle söyleyemem, öz eleştirinin sadece sudan bahaneler olduğunu.
ÖNEMLİ NOT: Ayrılma (Çıkma) hal eki ikileme kurabilir.
Örnek: İşe giren kadınların adedi günden güne çoğalıyor.
Örnek: Orada kaldırım baştan başa balık pulları ile örtülüdür.
ÖNEMLİ NOT: Ayrılma (Çıkma) hal eki tamlayan eki görevinde kullanılır.
Örnek: Evlerden bazıları oturulur durumda değil. (Evlerin bazıları)
2-Çoğul (Çokluk) Eki: -lar
Eklendiği sözcüklere çokluk anlamı katar.
Örnek: Örneklerin hepsini defterine yazmamışsın.
Örnek: Gazete idaresinde biriken edebî mecmuaların yapraklarını karıştırıyorum.
ÖNEMLİ NOT: Çoğul (Çokluk) Eki abartma, saygı, benzerlik anlamı da katar.
Örnek: Dağlar kadar bulaşık birikmiş yine. (abartma)
Örnek: Selim Beyler henüz gelmedi. (saygı)
Örnek: Fatih’ler ,Yavuz’lar ,Kanuni’ler , kolay yetişmiyor. (benzerleri, gibi)
3-İyelik Ekleri: -ım,-ın,-ı,-ımız,-ınız,-ınları
Adlara gelerek onlara aitlik anlamı katan, onların neye, kime ait olduğunu belirten eklerdir. Ad tamlamalarında tamlanana gelen ek, iyelik ekidir. Bu yüzden bu ekin diğer bir adı da “tamlanan” ekidir.
Örnek: (BENim) okul-um > 1.tekil kişi iyelik eki: m
(SENin) okul-un > 2.tekil kişi iyelik eki: n
(Onun) okul-u > 3.tekil kişi iyelik eki: u
(BİZim) okul-umuz > 1.çoğul kişi iyelik eki: muz
(SİZin) okul-unuz > 2.çoğul kişi iyelik eki: nuz
(ONLARın) okul-ları >3.çoğul kişi iyelik eki: ları
