DESTAN DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATINDA DESTANLAR
èGenelde çok sonraları yazıya geçirilmiştir. Bu yüzden net bilgi yoktur.
èÇin, İran, Arap kaynaklarında destan özetleri yer almaktadır.
Yaratılış Destanı
èAltay-Yakut zamanında çıkan bir destandır.
èİlk Türk destanlarından olma özelliğine de sahiptir.
èAsya kıtasının çeşitli bölgelerinde yaşayan Türk boyları ve Altay Türkleri arasında söylenmektedir.
SAKA TÜRKLERİNİN DESTANLARI
1-Alp Er Tunga Destanı (M.Ö. 7. Yy.)
èTürk-İran savaşlarıyla Alp Er Tunga'nın yiğitliklerinin anlatıldığı destanlardır. (Şehname'de Afrasyap olarak geçer.)
èTürk hükümdarının bir hile ile öldürülüşü anlatılır.
2-Şu Destanı
èMakedonya kralı İskender ile Türkler arasındaki savaşların ve hükümdar Şu'nun hayatının anlatıldığı destandır.
èDestanda Türk boylarının isimleriyle ilgili bilgiler vardır.
HUN (OĞUZ) DESTANLARI
1-Oğuz Kağan Destanı
èHun Hükümdarı Mete'nin yiğitliklerini, ülkesini genişletip oğulları arasında nasıl bölüştürdüğünü anlatan destandır.
2-Atilla Destanı
èBatı Hun imparatoru Atilla'nın Romalılarla savaşları ve kahramanlıklarının anlatıldığı destandır.
GÖKTÜRK DESTANLARI
1-Bozkurt Destanı
èSavaşta yaralanan bir Türk'ün, dişi bir kurt tarafından kurtarılmasını, korunmasını ve Türklerin sözü edilen kurtla bu Türk'ten çoğaldığı anlatılır.
2-Ergenekon Destanı
èBir yenilgi sonunda Ergenekon'a çekilen Türklerin orada çoğalıp, bir demir dağını erittikten sonra öçlerini alışlarını anlatan destandır.
UYGUR DESTANLARI
1-Türeyiş Destanı
èUygur hakanının, üç kızını insanoğluyla evlendirmeyi uygun bulmayarak tanrıyla (bir bozkurtla) evlendirmesi ve Uygur Türklerinin bu evlenmeden çoğaldığı anlatılır.
2-Göç Destanı
èTürklerin, kutsal taşı (Bengü taş) Çinlilere vermeleri üzerine, tanrı tarafından cezalandırılmaları; kuraklığın başlaması nedeniyle de göç etmeleri anlatılır.
YAZILI EDEBİYAT
èTürklerin en eski yazılı eserleri 6. yüzyıldaki Yenisey yazıtlarıdır; ancak bunlar okunamadığı için belge niteliği taşımazlar.
è Yenisey yazıtları, Yenisey Kırgızlarına ait balbal adı verilen mezar taşlarından ibarettir. Üzerinde adlar ve birkaç sözcükten oluşan sözler yer alır.
èTürk tarihinin ve edebiyatının ilk yazılı ürünleri 8. yüzyılda Göktürk yazısıyla ortaya konulan Orhun (Göktürk) yazıtlarıdır.
èHem halk diline dayalı bir anlatım (Tonyukuk anıtı), hem de sanatlı bir söylev diliyle yapılan anlatım (Kültigin ve Bilge Kağan anıtları) kullanılmıştır.
è Hem dini hem din dışı konular işlenmiştir.
èBazı atasözleri (savlar) ve destanlarımız bu dönemde yazıya geçirilmiştir
èŞiirlerde nazım birimi dörtlük; ölçü, ulusal ölçümüz olan hecedir.
èGöktürkçe ile ortaya konulan ürünlerde dil, yabancı etkilerden uzaktır.
è Uygurca eserlerde ise yabancı etkiler görülür. èTürkler, tarih boyunca geniş coğrafyalara yayılıp birçok kültürle etkileşime girdikleri için öncesi bilinmeyen bir tarihten 11.yüzyıla kadar Göktürk (38 harften oluşur, sağdan sola veya yukarıdan aşağıya bitiştirilmeden yazılır.), 8. Yüzyıldan 15. yüzyıla kadar Uygur, (14 harflidir, sağdan sola doğru yazılır) Mani, Soğd. Brahmi, 11. yüzyıldan yeni Türk harflerinin kabul edildiği 1 Kasım 1928'e kadar Arap ve 1 Kasım 1928'den günümüze kadar Latin alfabeleri gibi birçok alfabe kullanmışlardır.
