DESTAN DÖNEMİ NEDİR?
èDestanlara konu olan olayların gerçekleşme zamanları ve sözlü nakiller yoluyla yayılma dönemleri, ya tarih öncesi çağlar ya da tarihin ilk çağlarına destan dönemi adı verilir.
è İslamiyet'ten önceki Türk edebiyatının doğuşu, çevresi, gelişme dönemlerini tam ve doğru olarak ortaya koymak mümkün değildir. Çünkü bu döneme ait kesin bilgiler mevcut değildir. Bu dönemde destanların var olması bu dönemin "destan dönemi" olarak da adlandırılmasına sebep olmuştur.
èDestanlar döneminde Türkler arasında "kadın, su, at, bozkurt, ışık, ağaç, aksakallı ihtiyar" gibi motifler öne çıkar. Bunlar Türklerin yaşamlarında egemen olan motiflerdir ve Türkler bu motiflere yaşamlarında ayrı bir değer ve anlam vermişlerdir.
èDestan Dönemi edebî metinlerinin en belirgin nitelikleri şunlardır:
1. Sözlü gelenek içinde oluşturulmaları. 2. Manzum olmaları. 3. Mitolojik ögelere dayanmaları.
Mit Nedir?
èMitler geleneksel olarak yayılan veya toplumun hayal gücü etkisi ile biçim değiştiren, evrenin doğuşu, türeyişi ile ilgili hayalî, alegorik anlatımı olan halk hikâyeleridir.
è Destan döneminde ortaya mitler, ilkel insan topluluklarının, evreni, dünyayı ve doğa olaylarını yorumlamak, henüz sırrını çözemedikleri hayatın ve evrenin çeşitli görüntülerini bir anlama bağlamak ihtiyacından doğmuş hikâyelerdir.
Mitoloji Nedir?
èBir ulusa ya da uygarlığa ait mitlerin bütününe mitoloji denir.
èHer milletin mitolojisi; o milletin tarihi, efsaneleri, kahramanları, inanç sistemleri vb. Hakkında önemli ipuçları barındırır.
Mitolojik Ögeler Neden Oluşmuştur?
èİnsanlığın ilk dönemlerinde kişilerin tabiatla, üstün güçlerle ve düşmanla mücadelesi
è Bir ulusun yaşamında derin izler bırakan doğal olaylar, savaşlar.
SÖZLÜ EDEBİYAT
èTürklerin henüz yazıyı kullanmadıkları dönemdir. Düşünce ve hayaller şiirle anlatılmıştır.
èEserler dilden dile yayılmış, bir gelenek oluşmuştur.
èBu dönemde Türkler, göçebeliğe dayanan günlük hayatlarında ve özellikle düzenledikleri törenlerde bir araya geldiklerinde "oyun" (Yakutlar), "ozan" (Oğuzlar), "şaman" (Tonguzlar), "kam" (Altaylar) veya "baksı" (Kırgızlar) denilen şairler "kopuz" denilen saz eşliğinde "koşuk"lar ve "sagu"lar söylemişlerdir. Kam, baksı, oyun, ozan, şaman adı verilen şairler, aynı zamanda; hâkim, hekim, büyücü, sanatçı, bilge gibi özelliklere sahiptir.
èEski Türklerde şiir, dans ve ayinin birlikteliği mevcuttur.
èŞiirler; sığır (av törenleri), şölen (dinî ayinler, kurban törenleri), yuğ (ölen kişinin ardından yapılan törenler) adı verilen toplantılarda oluşmuştur.
èEserler ulusal nitelik taşır.
èNazım birimi dörtlük; vezin, hece veznidir, yarım kafiye kullanılmıştır.
èBu dönem şiirlerindeki ahenk; ses akışı, söyleyiş, ritim ve her türlü ses benzerliğiyle sağlanır.
èDil, duru ve sadedir. Dilde yabancı sözcük yoktur.
èKahramanlık, savaşlar ve tabiat gibi daha çok somut konular işlenmiştir.
èSözlü edebiyat ürünlerinin en eskileri, Uygurlar döneminde yazıya geçirilen ilâhî ve dualardır.
èMillî ölçümüz olan "hece" ölçüsünün daha çok 7'li, 8'li ve 11'li kalıpları tercih edilmiştir.
èGenellikle doğa, aşk, kahramanlık, yiğitlik ve ölüm konuları işlenmiştir.
èÜrünler anonimdir.
