XIX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ XIX.
Yüzyılda Osmanlı Devleti'nin Durumu: Bu dönem Osmanlı Devleti için birçok olayların ortaya çıktığı dönemdir. Osmanlı Devleti, XIX. yüzyılda varlığını sürdürmek ve mevcut topraklarını koruyabilmek için, Avrupa devletlerine karşı denge politikası izlemiştir. Bu politikada anlaşma yaptığı devletlere daha çok imtiyazlar vermiştir. Osmanlı Devleti XIX. yüzyılda ömrünü uzatmak için Batılı tarzda daha köklü ıslahatlar yapmıştır. Bu ıslahatlar II. Mahmut döneminde başlamış; Tanzimat ve Meşrutiyet dönemlerinde devam etmiştir. Ayrıca Avrupa devletleri Osmanlı Devletini parçalamak için azınlık hakları, kapitülasyonlar ve alacaklarını bahane ederek içişlerine karışmışlardır. Bu yüzden ülkede çıkan iç sorunlar büyüyerek uluslararası boyut kazanmıştır.
II. Mahmut Dönemi (1808–1839): Alemdar Mustafa Paşa, III. Selim'in ölümüne sebep olan Kabakçı Mustafa isyanını bastırdıktan sonra II. Mahmut'u tahta çıkardı, kendisi de sadrazam oldu. 1808'de Sened-i İttifak imzalandı. Buna göre, ilk kez padişahın mutlak otoritesi sınırlandırılmış ve ayanların hakları ve varlığı tanınmıştır. Ayanların gücü padişah tarafından resmen tanınmıştır. Ayanların merkeze bağlanmaları sağlanmış ve devletin eyaletler üzerindeki otoritesi yeniden kurulmuştur.
Bükreş Antlaşması (1812): 6 yıl süren savaş sonunda, Rusya barış isteyince Bükreş Antlaşması imzalandı. Bükreş Antlaşmasına göre; Besarabya Ruslara bırakıldı. Eflak ve Boğdan Osmanlı Devleti'ne geri verildi. Osmanlılar Bosna ve Eflâk'tan iki yıl vergi almayacak, Sırplar kendi içlerinde serbest kalacaktı.
Sırp İsyanı: Sırp isyanının çıkmasında; Milliyetçilik fikrinin yayılması, İngiltere, Fransa ve Rusya'nın kışkırtmaları, Merkezi otoritenin zayıflaması, Bölgedeki yeniçerilerin sorumsuzca davranışları gibi durumlar etkili olmuştur. Kara Yorgi liderliğinde 1804'te başlayan Sırp isyanını Osmanlı Devleti 1812'den sonra ancak bastırılabildi. Savaş sonrasında imzalanan Bükreş Antlaşması'yla Sırplara özerklik verdi. Sırplar 1878 Berlin Antlaşması ile bağımsız oldular.
Yunan İsyanı: Rum İsyanının Sebepleri; Milliyetçilik akımı ve Rusya'nın kışkırtması, etnik-i-i Eterya cemiyetinin çalışmaları, rumların Megali İdea hedefi, fener Rum Patrikhanesinin kışkırtmaları, Rum aydınlarının fikirleri, Osmanlı yetkililerinin kötü yönetimi gibi sebepler kendini gösterir. Önce Eflak, bir yıl sonra da 1821'de Mora'da isyan çıkaran Rumlara Avrupalı devletler destek verdiler. Osmanlı kuvvetleri isyanı bastıramayınca padişah II. Mahmut, Mısır valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa'dan yardım istedi. Mısır valisinin gönderdiği ordu ve donanma isyanı kısa sürede bastırdı. İngiltere, Fransa ve Rusya, Osmanlı Devleti'nden Yunanistan'a özerklik verilmesini istediler. Osmanlı Devleti bu isteği reddedince bu üç devlet, Navarin'de bulunan Osmanlı donanmasını yaktılar (1827). Bunun üzerine Osmanlı Devleti barış istemek zorunda kaldı. 1829'da imzalanan Edirne Antlaşması ile de Yunanistan devleti kuruldu. Ayrıca Sırbistan da bu antlaşmaya göre özerk olacaktı.
Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı: Mora isyanını bastıramayan Osmanlı Devleti, Mısır valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa'dan yardım istemiş, o da Girit ve Mora valiliklerinin verilmesi şartıyla yardım etmişti. Mısır valisinin gönderdiği donanma isyanı kısa sürede bastırmıştı. Edirne Antlaşması'yla Yunanistan bağımsızlığını kazanıp Mora'nın bu ülkeye verilmesi üzerine Kavalalı, Mora valiliğine karşılık Suriye valiliğini istedi. II. Mahmut, Kavalalı'nın daha da güçlenmesinden çekindiği için bu isteği kabul etmedi. Bunun üzerine Kavalalı isyan etti ve Mısır ordusu Osmanlı kuvvetlerini peş peşe yenerek Kütahya'ya kadar ulaştı. Zor durumda kalan II. Mahmut, İngiltere ve Fransa'dan istediği desteği sağlayamayınca Rusya'dan yardım istedi. Rusya'nın bu istek üzerine donanmasını İstanbul'a göndermesi İngiltere ve Fransa'yı harekete geçirdi. İngiltere ve Fransa, Rusya'nın Akdeniz'e inmesini istemedikleri için Osmanlı Devleti ile Kavalalı arasında Kütahya Antlaşması'nın yapılmasını sağladılar. Kütahya Antlaşması ile Kavalalı Mehmet Ali Paşa'ya Mısır ve Girit valiliklerine ek olarak Şam valiliği, oğlu İbrahim Paşa'ya Cidde valiliği ile Adana muhassıllığı verildi.
Hünkâr İskelesi Antlaşması (1833): II. Mahmut, Mısır meselesinde Avrupa'dan yardım göremeyince Rusya'yı İstanbul'a çağırmış ve bu ülkeyle Hünkâr İskelesi Antlaşması'nı imzaladı. Buna göre, Osmanlı saldırıya uğrarsa, masrafları karşılanmak üzere Rusya askeri yardımda bulunacak. Rusya saldırıya uğrarsa Osmanlı, Boğazları Rusya'nın savaştığı devletlere kapatacak, Bu antlaşma sekiz yıl boyunca yürürlükte kalacaktı. Bu antlaşma Osmanlı Devleti'nin Boğazlar üzerindeki egemenlik haklarını kullanarak imzaladığı son antlaşmadır. Ayrıca bu antlaşmaya göre Ruslar Karadeniz'de güvenliklerini sağlamış oluyorlardı. Dahası, bu antlaşma Boğazlar Sorunu 'nu ortaya çıkaracaktır.
Abdülmecit Dönemi (1839–1861) Tanzimat Fermanı (3 Kasım 1839). Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlandı. 3 Kasım 1830 tarihinde Gülhane Parkı'nda halk ve yabancı temsilciler önünde okundu. Londra Konferansı (1840): Rusya'nın Mısır sorununa karışmasını istemeyen İngiltere, Fransa, Avusturya ve Prusya sorunu çözmek için 1840 yılında Londra'da bir konferans düzenlediler. Bu konferans kararlarına göre; Mısır hukuki yönden Osmanlılara bağlı kalacak, vergiler padişah adına toplanarak muayyen bir kısmı İstanbul'a gönderilecek, Mısır'ın idaresi Mehmet Ali Paşa ve oğullarına bırakılacak, aile "Hidiv" unvanını alarak ömür boyu vali kalacak. Suriye, Girit ve Adana valilikleri Osmanlılara geri verilecekti. Bu konferans Mısır'ın Osmanlıya ait olduğunun kabul edildiği son ulıslarararsı antlaşmadır.
Baltalimanı Ticaret Antlaşması (1848): Osmanlı Mısır sorununda yalnız kalmamak için İngilizlerin yardımına muhtaçtı. İngilizler bu durumu iyi kullanıp Osmanlıdan büyük ekonomik imtiyazlar koparmayı deneyecek ve başaracaktır da. Bu antlaşma ile tekel sistemi kaldırıldı. İngilizlere diledikleri miktarda hammaddeyi satın alma imkânı verildi. İç ticarete Osmanlı vatandaşlarının yanı sıra İngilizlerin de katılması öngörüldü. İngiliz vatandaşları malları Osmanlı tâcirlerle aynı vergi şartları ve satın alma hakkına sahip oldular. İngilizlerle olan transit ticaretten alınan vergi kaldırıldı. İngiliz tüccarları Osmanlı sınırları içinde ticaret yaparken Türk tüccarlardan bile daha az gümrük vergisi ödeyeceklerdi. Bu antlaşma Osmanlının çöküşünde etkili unsurlardan biridir.
Londra Boğazlar Konferansı (1841): Hünkâr İskelesi Antlaşması'nın süresi biter bitmez toplanan Batı devletleri 1841 yılında Londra'da Boğazlar Sorunu 'nu ele aldı. Buna göre, Boğazlar Osmanlı Devletinde kalacak, Osmanlı Devleti barış halindeyken Boğazlardan yabancı savaş gemisi geçemeyecekti. Bundan sonra artık Boğazlar uluslararası bir statü kazanacak, Osmanlı'nın Boğazlar üzerindeki egemenlik hakları sınırlanacaktı.
Mülteciler Sorunu (1848): Macar ve Leh milliyetçilerinin bağımsızlık için isyan etmeleri, bu isyanların şiddetle bastırılması üzerine bu mülteciler Türklere sığınmış, sığınmacılar Osmanlı tarafından korunmuşlar, bu vaka mülteciler meselesini doğurmuştur. Osmanlının bu yaklaşımı Avrupa'da geniş yankı bulacak, Batı'nın Türklere bakış açısı yara alacaktır.
