A. Doğu Cephesi. Ermeniler Wilson ilkelerine göre nüfus çoğunluğunda olduklarını iddia etmişler, Çukurova ve Doğu Anadolu'yu içine alan bölgede bir Ermeni devleti kurmak istemişlerdir. TBMM açıldığı sırada Ermeniler saldırılarını artırmış, bunun üzerine Doğu Cephesi komutanlığına getirilen Kazım Karabekir Paşa'ya hareket emri verilmiştir. Yapılan Gümrü Muharebesi sonrası Sarıkamış, Kars ve Gümrü ele geçirilmiş, Ermeniler barış istemek zorunda kalmışlardır.
Gümrü Antlaşması (3 Aralık 1920). Çıldır gölü Aras nehri sınır olacak. Berlin Antlaşması ile kaybedilen Kars çevresi ile Ardahan'ın bir bölümü TBMM'ye bırakılacak. Ermenistan TBMM'nin onaylamadığı hiçbir anlaşmayı imzalamayacaktı.
Önemi: Gümrü Antlaşması, TBMM'nin ilk askeri ve siyasi zaferidir. Ayrıca bu antlaşma ile Sevr'in geçersizliği ilk kez belirtilmiş, Misak-ı Milli kısmen gerçekleştirilmiş, doğu sınırı belirlenmeye başlanmış, Halkın TBMM'ye güveni artmış, Ermeni meselesi çözüme ulaşmıştır.
B. Güney Cephesi. Urfa, Antep ve Maraş Fransızlarca işgal edilince, Ermeniler de ortaya çıkmış, yapılan katliamlar karşısında halk isyan etmiştir. Maraş ve Urfa TBMM açılmadan kurtarılmış, Antep bir yıllık bir kuşatmadan sonra düşmüştür. Çukurova bölgesinde de bazı mücadeleler yapılmıştır. Sivas Kongresi'nde alınan kararla güneyde Kuvayımilliye kurulmasına çalışılmıştır. Bölgenin işgal altında tutulmasının mümkün olmadığını anlayan Fransızlar Sakarya Meydan Muharebesi'nden sonra imzalanan Ankara Antlaşması'yla bölgeyi boşaltmışlar, Hatay hariç Suriye sınırımız belirlenmiştir.
ÖNEMLİ HATIRLATMA-1: Güney Cephesindeki başarılar bir şehir halkının düzenli orduya karşı kazandığı başarılardır. Bu cephede düzenli ordu kurulamamıştır.
C. Batı Cephesi. Gediz muharebelerinde alınan mağlubiyet düzenli orduyu şart kılmış, ardından da İsmet ve Refet beylerin çalışmalarıyla düzenli ordu kurulmuştur.
I. İnönü Muharebesi (6 – 10 OCAK 1921). Yunanlılar, Sevr Antlaşması'nı TBMM'ye kabul ettirmek, Eskişehir'i alıp Ankara'ya ulaşarak milli mücadeleyi sona erdirmek, Çerkez Ethem'in isyanından faydalanmak gibi amaçlarla harekete geçmişler, fakat İnönü önlerinde mağlup olarak geri çekilmişlerdir.
Sonuçları. Düzenli ordunun ilk zaferidir. Halkın düzenli orduya güveni arttı. Londra Konferansı toplandı. (23 Şubat – 12 Mart 1921) Afganistan ile dostluk antlaşması imzalandı. (1 Mart 1921) SSCB ile Moskova Antlaşması imzalandı. (16 Mart 1921)
Londra Konferansı (23 ŞUBAT – 12 MART 1921). I. İnönü zaferinin ardından sonra İtilaf devletleri Sevr'i küçük değişikliklerle Sevr'i TBMM'ye kabul ettirmek ve Yunan ordusuna zaman kazandırmak için İstanbul Hükümeti ve TBMM'yi Londra Konferansı'na davet ettiler. İtilaf devletlerinin bundaki amacı iki taraf arasında ikilik çıkarmaktı. TBMM ise hem haklı mücadelesini hem de Misakımilli'yi dünya kamuoyuna duyurmak ve savaş taraftarı olmadığını göstermek için konferansa katıldı. Toplantı amacına ulaşamayarak dağılsa da TBMM istediği hedeflere ulaşmıştır. Sevr'i kabul ettiremeyen İtilaf devletleri de Yunanlılara taarruz emri vermiştir. TBMM, I. ve II. İnönü muharebeleri arasındaki dönemde İstiklal Marşı'nı ve ilk anayasamız Teşkilatıesasi'yi kabul etmiş, 1 Mart 1921'de Afganistan ile dostluk antlaşması, SSCB ile Moskova Antlaşması'nı imzalamıştır.
Moskova Antlaşması (16 Mart 1921): Ortak düşman karşısında yalnızlık politikasından da kurtulmak isteyen Sovyet Rusya ve TBMM birbirlerine yakınlaşmışlar ve Moskova Antlaşması imzalanmıştır. Buna göre: Batum Gürcistan'a verilmek şartı ile Kars, Ardahan ve Artvin'in TBMM'ye ait olduğu kabul edilmiştir. (Misak-ı Milli'den ilk taviz verilmiştir.) Osmanlı Devleti'yle Çarlık Rusya arasında imzalanan anlaşmalar geçersiz sayılmıştır. Taraflardan birinin onaylamadığı bir antlaşmayı diğeri de onaylamayacaktır. Sovyet Rusya, TBMM'ye yardım yapacaktır.
? ÖRNEK SORU. Sovyet Rusya, TBMM hükümeti ile Moskova Antlaşması'nı yapma gereğini aşağıdakilerin hangisinden sonra duymuştur?
A) İtalyanların işgal ettikleri Anadolu topraklarından çekilmesi
B) Birinci İnönü Savaşı'nın kazanılması
C) Sakarya Savaşı'nın kazanılması
D) Fransa'nın TBMM hükümeti ile Ankara Antlaşmasını yapması
E) Anlaşma Devletlerinin, Yunanistan ile Türkiye arasında ateşkes önerisinde bulunması (1998-ÖYS)
ÇÖZÜM: Moskova Antlaşması, Sovyet Rusya ile I. İnönü Zaferi'nin ardından imzalanmıştır. YANIT B
ÖNEMLİ HATIRLATMA: İlk kez bir Avrupa Devleti tarafından TBMM ve Misakımilli tanınmıştır. Doğu sınırımız büyük ölçüde çizilmiştir.
II. İnönü Muharebesi (23 MART – 2 NİSAN 1921). Londra Konferansı'nın ardından İtilaf devletleri Yunanlılara taarruz emri verdiler. Yunanlılar Türk ordusunun daha fazla güçlenmesini önlemek, Sevr'i kabul ettirebilmek, Eskişehir'i ele geçirip Ankara'ya geçmek, Milli Mücadele'yi sona erdirmek amacıyla harekete geçmişler fakat İnönü mevkiinde mağlup olarak geri çekilmişlerdir. Bu zaferin ardından Fransızlar Zonguldak'ı, İtalyanlar Güneybatı Anadolu'yu boşaltmaya başladılar. Düzenli orduya güven arttı. Mustafa Kemal Paşa, çektiği bir telgrafla İsmet Paşa'yı kutladı.
Kütahya – Eskişehir Muharebeleri (10 – 24 TEMMUZ 1921). II. İnönü'nün ardından so yeterli gücü olmadığı anlaşılan Türk ordusuna karşı, iyi donatılmış ve üstün sayıda bir kuvvetle saldırılması durumunda başarılı olacaklarına inanan Yunanlılar, taarruza geçerek Afyon, Kütahya ve Eskişehir'i ele geçirmişlerdir. Bu yenilgi sonrası Yunanlılar Sakarya Nehri'ne kadar olan yerleri işgal etti. İyimser hava dağıldı. Meclisi Kayseri'ye taşıma ve yeniden Kuvayımilliye 'ye dönme tartışmaları başladı. Mustafa Kemal'e karşı muhalefet güçlendi. 5 Ağustos'ta "Başkomutanlık Yasası" çıkarıldı. 8 Ağustos'ta Tekâlif-i Milliye emirleri çıkarıldı. İstiklal mahkemeleri yeniden kuruldu.
Tekâlif-i Milliye Emirleri (8 Ağustos 1921). Orduyu Sakarya savaşa hazırlamak amacıyla halktan son bir kez fedakârlık istenmiş, elinde bulunan yiyecek ve giyecek maddelerinin yük ve binek araçlarının bir kısmını, silah ve cephane olarak ne varsa hepsi orduya istenmiştir. İllerde ve ilçelerde vergi komisyonları kurulmuş, vergilerin toplanması ve askerden kaçmaların önlenmesi için yeni İstiklal Mahkemeleri kurulmuştur.
ÖNEMLİ HATIRLATMA: Tekâlif-i Milliye Emirleri 'ne göre toplanan yardımlar Sakarya Meydan Muharebesi'ne yetişmemiş, daha çok Büyük Taarruz'da kullanılmıştır.
? ÖRNEK SORU. Milli Mücadele döneminde, aşağıdakilerden hangisi TBMM'nin yargı yetkisini kullandığına bir kanıttır?
A) İstiklal Mahkemelerini kurması
B) Yeni bir Anayasa yapması
C) Başkomutanlık Kanunu'nu kabul etmesi
D) Hıyanet-i Vataniye Kanunu'nu kabul etmesi
E) Takrir-i Sükûn Kanunu'nu kabul etmesi (1996-ÖYS)
ÇÖZÜM: İstiklal Mahkemeleri üyeleri milletvekillerindendir. Bu durum Güçler Birliği ilkesini gösterir ve yasamanın yargıya müdahalesi anlamına gelir. YANIT A
