Eşeyli üreyen canlılarda üreme ana hücrelerinden üreme hücresi oluşturmak amacı ile gerçekleşen bölünme şeklidir.
Üreme ana hücreleri mayoz bölünme geçirir. Mayoz sonucu oluşan üreme hücreleri gamet olarak adlandırılır.
Mayoz I ve mayoz II olmak üzere birbirini takip eden iki hücre bölünmesinden oluşur.
Mayoz I sonunda n kromozomlu(haploit) farklı kalıtsal özellikte iki hücre oluşur. Mayoz II ile birlikte mayoz tamamlandığında n kromozomlu 4 hücre oluşur.
İnterfaz:
Hücre büyür, ATP sentezi ve protein sentezi artar.
DNA kendini eşler (Replikasyon). Sentrozomlar eşlenir.
Mayoz I: Bir çekirdek bölünmesi ve bir sitoplazma bölünmesinden oluşur.
Profaz I:
Kromatin iplik kısalıp kalınlaşarak kromozom halini alır.
Sentrozomlar hücrenin karşılıklı bölgelerine doğru hareket ederek iğ ipliklerinin oluşumunu sağlar.
Çekirdekçik ve çekirdek zarı kaybolur.
İki homolog kromozom yan yana geldiğinde oluşturduğu dörtlü kromatit demetine tetrat denir.
Tetratların sayısı haploit (n) kromozom sayısına eşittir.
Homolog kromozom çiftleri yan yana gelerek birbirleriyle sarmal yapar buna sinapsis denir.
Sinapsis durumundaki homolog kromozomların temas noktalarına kiyazma denir.
Homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitlerinin kiyazma noktalarında parça değişimi yapmaları krossing over olarak adlandırılır. Bu sayede yeni gen kombinasyonları (rekombinasyon) meydana gelir.
Krossing over ile anneden ve babadan gelen genleri bir arada taşıyan rekombinant kromozomlar oluşur.
Krossing over sayesinde yeni varyasyonlar ortaya çıkar ve tür içi çeşitlilik sağlanmış olur.
Metafaz I:
Homolog kromozomlar, hücrenin ekvatoral düzleminde çift sıra halinde karşılıklı sıralanırlar.
Anafaz I:
İğ ipliklerinin kasılmasıyla homolog kromozomlar birbirinden ayrılırlar ve rastgele hücrenin zıt kutuplara çekilirler.
Bu şekilde yeni oluşacak olan hücrelerin kromozom sayısının yarıya inmesi sağlar.
Krossing over gerçekleşmese dahi, homolog kromozomların karşılıklı kutuplara rastgele dağılımı da genetik çeşitliliği artırır.
Telofaz I ve Sitokinez I:
Çekirdek zarı ve çekirdekçik yeniden oluşur.
İğ iplikleri kaybolur.
Kromozomlar kromatin ipliğe dönüşür.
Hücrede genetik özellikleri birbirinden farklı, ana hücrenin kromozom sayısının yarısı olan iki yeni hücre oluşur.
Mayoz II:
Profaz II:
Her iki hücrede çekirdek zarı ve çekirdekçik kaybolur.
Kromozomlar hücrenin ekvator düzleminde tek sıra halinde sıralanır.
Anafaz II:
Homolog kromozomlar kardeş kromatitlerine ayrılır ve her biri farklı kutuplara gider.
Her bir kromatit kendi sentromerine sahip bağımsız bir kromozom haline gelir.
Telofaz II ve Sitokinez:
Çekirdek zarı ve çekirdekcik yeniden oluşur.
Sitoplazma boğumlanmaya başlar ve sitokinez gerçekleşir.
Sitokinez sonunda haploit kromoz sayısına sahip dört yavru hücre oluşur.
Mitoz ve Mayoz Bölünme Arasındaki Farklar:
Mitoz ve Mayoz Bölünmenin Ortak Özellikleri:
1. Hücre sayısı artar.
2. İnterfazda DNA kendini eşler.
3. Çekirdek zarı ve çekirdekçik kaybolur.
4. Mayoz II’nin ve mitozun anafaz evresinde ve kardeş kromatitler farklı kutuplara çekilir.
5. Her iki bölünme de üremede görevlidir.
6. Tür içi kromozom sayısının sabit kalmasını sağlarlar.
7. Sitoplazma bölünmesi görülür.
8. İğ iplikleri oluşur, sentrozom eşlenir.
EŞEYLİ ÜREME
Dişi ve erkek gametlerin (yumurta ve sperm) birleşmesiyle gerçekleşen üreme şekline eşeyli üreme denir.
Eşeyli üremede mayoz bölünme ile gametlerin oluşturulması gametogenez olarak adlandırılır.
Gametogenezle n kromozomlu gametler oluşur.
n kromozomlu gametlerin birleşmesiyle 2n kromozomlu zigot oluşur buna döllenme denir. Böylece nesiller boyunca kromozom sayısının sabit kalmasını sağlanır.
Zigotun geçirdiği mitoz bölünmeler sayesinde hücre sayısı artar ve yeni bir birey oluşur.
Eşeyli üremeyle tür içi çeşitlilik oluşur ve oluşan bireylerin değişen çevre şartlarına karşı adaptasyonu yüksektir.
Eşeyli üreme; tohumlu bitkilerde, halkalı solucanlar, yumuşakçalar, eklem bacaklılar ve derisi dikenliler gibi omurgasız hayvanlarda ve omurgalı hayvanların tümünde görülür.
