Hayvan hücrelerinde sitokinezde boğumlanma gerçekleşir. Sitoplazmanın boğumlanması için hücreyi içten kuşatan mikrofilamentlerin kasılması gerekir.
Bitki hücrelerinde hücre zarının dışındaki selüloz çeperden dolayı sitoplazma bölünmesi boğumlanma ile gerçekleşmez. Sitoplazmanın ortasında, golgi faaliyeti sonucu hücre plağı (ara lamel) oluşur. Ara lamelin ayırdığı noktalarda hücre zarı kaynaşır ve iki yeni bitki hücresi oluşur.
Mitoz Bölünmenin Özellikleri:
Bir hücreli canlılarda üremeyi sağlarken, çok hücreli canlılarda büyümeyi, gelişmeyi ve onarımı sağlar.
Çok hücreli canlılarda zigotun oluşumundan itibaren başlar ölünceye kadar devam eder.
Çok hücreli canlıların vücut hücrelerinde gerçekleşir.
Eşeysiz üremenin temelidir.
Mitoz bölünme sonucu kalıtsal özellikleri aynı iki hücre oluşur.
Oluşan hücrelerin DNA’larının niteliği ve niceliği aynıdır.
Kalıtsal çeşitlilik yoktur. (Mutasyon hariç)
Hücre Döngüsünün Kontrolü:
G1, G2 ve M hücre döngüsünün üç kontrol noktasıdır.
Bu noktalarda dur ve devam et sinyali verilerek hücre döngüsünün evreleri arasındaki düzen sağlanır.
Kontrol noktalarındaki bu sinyaller sayesinde evrelerden biri tamamlanmadan sonraki evre başlamaz.
G1 kontrol noktasında, hücre yeterli büyüklüğe ulaştığında, ortamda yeterince besin ve büyüme faktörü varsa ve DNA’da hata ve hasar yoksa devam et sinyali verilir.
G2 kontrol noktasında DNA hasarı ve hücrenin sitoplazma/yüzey alanı oranı kontrol edilir. Replikasyon sırasında hata meydana gelmişse, onarım gerçekleşinceye kadar bir sonraki evreye geçilmez.
M kontrol noktasında kromozomlar ve iğ iplikleri arasındaki bağlantı kontrol edilir. Kinetokorların iğ ipliklerine tutunamadığı durumda dur sinyali verilir ve bütün kinetokorlar iğ ipliklerine tutunduğunda dur sinyali ortadan kalkar, bölünme kaldığı yerden devam ederek anafaz evresine geçer.
Hücrede DNA’nın hasarı sebebiyle hücre döngüsünün bozulmasına hücrelerin kontrolsüz bir şekilde büyüyüp ve çoğalmasına, kanser denir. Kanser hücrelerinin kan ve lenf yoluyla başka doku ve organlara yayılmasına metastaz denir.
EŞEYSİZ ÜREME
Bir canlının tek başına, gamet oluşturmadan ve döllenme gerçekleşmeden yeni bireyler oluşturmasıdır. Temeli mitoz bölünmedir.
Eş bulmaya gerek yoktur, hızlı bir üreme şeklidir.
Genetik çeşitlilik mutasyonla sağlanır.
Oluşan bireylerin adaptasyon yeteneği düşüktür.
Eşeysiz üreme çeşitleri
· Bölünerek üreme
· Tomurcuklanma ile üreme
· Sporla üreme
· Rejenerasyon
· Partenogenez
· Vejetatif üreme
1.Bölünerek Üreme:
Bakterilerde, arkelerde ve protistlerin birçok türünde görülür.
Tek hücreli canlı ikiye bölünerek iki yeni yavru meydana getirir.
Yavruların sitoplazma miktarları, hücre büyüklükleri, organel sayıları birbirinden farklı olabilir fakat DNA miktarları, DNA’larının nitelik ve niceliği aynıdır.
Canlının türüne göre sitoplazma bölünmesinin yönü farklılık gösterebilir.
2. Tomurcuklanma ile Üreme:
Ana bireyin vücudunda oluşan bir çıkıntının gelişerek ana bireye benzer bir yeni bireyi oluşturmasına tomurcuklanma denir.
Oluşan yavru canlı ve ana canlının kalıtsal özellikleri aynıdır.
Yavru canlı bağımsız ya da ana canlı üzerinde kalıp koloni oluşturarak yaşayabilir.
Sünger, deniz anası, hidra, bira mayası gibi canlılarda görülür.
3.Sporla Üreme:
Sporla üreme bazı protistlerde (örneğin plazmodyum), mantarlarda ve bütün çiçeksiz bitkilerde görülür.
Sporlar olumsuz çevre koşullarına karşı çok dayanıklıdır. Uygun şartlarda çimlenip, döllenme olmaksızın yeni canlıyı oluştururlar.
Spor hücreleri mayoz bölünme ile oluşur bu yüzden kalıtsal çeşitlilik görülür.
4. Rejenerasyon ile Üreme:
Bazı canlılarda kopan vücut parçalarının rejenerasyonla kendini yenilerken yeni bireyler oluşumturmasına rejenerasyon ile üreme denir.
Bazı deniz yıldızı türlerinde, yassı solucanlarda görülür.
Planaryada enine kesilen her bir parçadan yeni planaryalar oluşurken deniz yıldızında merkezden bir parça içererek kopan her bir kolundan yeni bir deniz yıldızı meydana gelebilir.
5. Partenogenez:
Döllenmemiş yumurtanın gelişerek yeni bir bireyi oluşturmasıdır.
Su pirelerinde, arılarda, bazı kertenkelelerde görülür.
Arılarda döllenmiş yumurtadan dişi arılar oluşur ve diploittirler (2n). Döllenmemiş yumurtadan erkek arılar oluşur ve haploittirler (n).
Dişi arılar polenle beslendiğinde işçi arı, arı sütü ile beslendiğinde ise kraliçe arı oluşur. (Modifikasyon)
Dişi arılarda mayoz ve döllenme görüldüğü için çeşitlilik vardır. Erkek arılarda da çeşitlilik görülür erkek arıları meydana getiren yumurta hücreleri mayozla oluşmuştur.
Erkek arılarda n kromozomlu olduğunda dolayı her karakter için yalnız bir gen bulunur. Bu sebeple tüm genler etkisini fenotipte gösterir.
6. Vejetatif Üreme:
Bir bitkinin gövde, dal, yaprak gibi kesilmiş veya kopan parçalarının köklenerek yeni bir bitki oluşturmasına vejetatif üreme denir.
Mitoz bölünme ve yenilenme esasına dayanır.
Tohumla üretimi zor olan bitkilerin hızlı ve kolay üretilmesi sağlanır.
Nesli tükenmekte olan bitkilerin korunması sağlanabilir.
Çelikle üreme, aşılama, sürünücü gövde ile üreme, yumru gövde ile üreme, soğanla üreme, doku kültürü yöntemi ile üreme gibi çeşitleri vardır.
