Canlıların canlılık özelliği taşıyan en küçük yapı ve görev birimine hücre denir.
Hücre teorisi; Her hücre kendinden önceki bir hücrenin bölünmesiyle oluşur. Hücreler kalıtım materyali taşır ve nesilden nesile aktarır. Bütün canlılar bir veya birden fazla hücreden oluşur. Canlılar hücre yapısına göre; Prokaryot ve ökaryot olmak üzere iki grupta incelenir.
Hücre zarı; Canlıdır. Seçici geçirgendir. Esnektir. Hücreyi korur. Sitoplazmayı bir arada tutar. Glikoproteinleri sayesinde hücrelerin bir birini tanımasını ve hücre kimliği oluşturmasında görevlidir. Protein > Yağ > Karbonhidrat şeklinde bulunur. Kolesterol bulunur. (Hayvanlarda). Hücre zarının farklılaşmasıyla oluşan yapılar; Sil, kamçı, yalancı ayak, pinositik cep, villus ve mezozom. Sil, kamçı,yalancı ayak ve pinositk cep beslenme ve hareket de görevli iken villuslar besin emilimin de mezozomda Aerobik (O2'li solunum) yapan bakterilerde ATP sentezler.
Hücre Duvarı; Cansızdır. Tam geçirgendir. Bitkilerde (Selüloz), Mantarlarda (Kitin), bakterilerde (Peptidoglikan) ve Arkelerde (Yalancı peptidogilkan) bulunur. Hemolizi engeller. Hücreyi korur.
Hücre Zarında Madde Alışverişi; Pasif ve aktif geçiş olarak iki grupta incelenir.
Pasif geçiş; Difüzyon, kolaylaştırılmış difüzyon ve osmozdur.
Aktif geçiş; Aktif taşıma, endositoz ve ekzositozdur.
Difüzyon; Çok yoğun ortamdan az yoğun ortama madde enzim ve taşıyıcı protein kullanılmadan madde geçişine denir. ATP harcanmaz.
Difüzyon hızını etkileyen faktörler; 1. Sıcaklık, 2. Basınç, 3. Yoğunluk farkı, 4. Por sayısı, 5. Molekül çapı.
Kolaylaştırılmış difüzyon; Çok yoğun ortamdan az yoğun ortama madde taşıyıcı protein yardımıyla madde geçişine denir. ATP harcanmaz.
Osmoz; Suyun çok yoğun olduğu ortamdan az yoğun ortama geçmesine denir. Yani su alma isteğidir. Su alma isteğinin yaptığı basınca osmotik basınç denir.
Turgor; Fazla suyun dışarı çıkma eğilimine denir. Suyun hücre çeperine yaptığı basınca turgor basıncı denir.
Emme Kuvveti = OB – TB
Plazmoliz; Hücrenin su verip büzülmesidir.
Deplazmoliz; Plazmolize uğramış bir hücrenin su alıp eski haline geri gelmesidir.
Hemoliz; Hücrenin su alıp patlamasıdır. Hemolizi, hücre çeperi ve konraktil koful engeller.
Aktif Taşıma; Küçük moleküllerin az yoğun ortamdan çoğun ortama yada yoğunluğu eşit ortamdan enzim ve taşıyıcı protein yardımıyla madde alınmasına denir. ATP harcanır ve canlılık şarttır.
Endositoz; Hücre zarından geçemeyecek kadar büyük maddelerin hücre içine alınmasıdır. Eğer alınan maddeler sıvıysa pinositoz, katıysa fagositozdur. ATP harcanır. Enzim kullanılır. Protein kullanılır. Hücre zarının boyutu azalır. Hücre çeperi olan canlılarda gerçekleşmez.
Ekzositoz; Hücre zarından geçemeyen büyük maddelerin hücre dışına atılması olayıdır. ATP harcanır.Enzim kullanılır.Taşıyıcı protein kullanılmaz. Endositoz ve ekzositozda madde geçişi tek yönlüdür. Ancak Basit difüzyon, kolaylaştırılmış Difüzyonda ve aktif taşımada madde geçişi çift yönlüdür.
Ribozom; Protein ve enzim sentezi yapar. n(Aminoasit) → Protein + (n–1) H2O hücrede, mitokondri, kloroplast, endoplazmik retikulum, sitoplazmada ve çekirdeğin dış zarı üzerinde bulunur. Büyük ve küçük alt birim olmak üzere iki kısımdan oluşur. Ribozom büyük alt birim çekirdekçikte sentezlenir. Yapısında protein ve rRNA bulunur. Nükleikasit + protein den oluştuğu için nükleoprotein yapıdadır.
Sentrozom; Hücre bölünmesi sırasında iğ ipliklerini oluşturur. Gelişmiş bitkilerde bulunmaz. Bir insanın; Sinir, yumurta ve alyuvar hücrelerinde bulunmaz.
Endoplazmik Retikulum; Madde iletimini sağlar. Hücreye destek verir. Üzerinde ribozom varsa granüllü endoplazmik Retikulum, ribozom bulunmazsa granülsüz (Düz) Endoplazmik Retikulum adını alır.
İç zar sistemine dahil olmayan organeller; Mitokondri, kloroplast, peroksizom, ribozom ve sentrozomdur.
Golgi; Salgılama ve paketleme görevi vardır. Glikoprotein sentezler. Spermde bulunmaz. Tükürük bezi ve süt bezinde fazla bulunur.
Lizozom; Sindirim enzimlerini depolar. Enzim sentezlemez. Hücre kendi kendini parçalanmasına otoliz denir. Bitkilerde sentezlemez.
Koful; Atıkları depolar. Hayvanlarda küçük, bitkilerde büyüktür. Bitkilerde merkezi koful bulunur. Geçici besin depolar. Kontrakti koful, tatlı suda yaşayan amip, öglena ve paramesyumda hücreye giren fazla suyu atar. ATP harcanır. Ancak ATP harcandığı için aktif taşıma değildir.
Mitokondri; Oksijenli solunum gerçekleşir. Çift zarlıdır. Kendine ait DNA, RNA ve ribozomu vardır. Kendini eşler. ETS elemanları vardır. Oksidatif ve substrat düzeyde fosforilasyon ile ATP sentezi gerçekleşir. Ancak içerisinde glikoz ve glikoliz enzimleri bulunmaz.
PLASTİTLER
Bitki ve alg hücrelerinde bulunur. Üç çeşidi vardır. Lökoplast, kromoplast ve kloroplastdır.
Lökoplast; Renksizdir. Besin depolar. (Nişasta, protein, yağ ve vitamin)
Kromoplast; Bitkiye sarı, kırmızı ve turuncu rengi verir. Taç yaprakta bulunur. Tozlaşmaya yardımcıdır. Kloroplastın soğuramadığı ışıkları soğurup kloroplasta verir.
Kloroplast; Bitkilerde ve öglenada bulunur. Fotosentez gerçekleşir. Kendine ait DNA, RNA ve Ribozomu bulunur. Fotofosforilasyonla ATP üretir. Işığa bağımlı evre granada, ışıktan bağımsız evre ise stroma sıvısında gerçekleşir.
? ÖRNEK SORU 1.
I. ATP;
II. Enzim;
III. Taşıyıcı protein
Yukarıda verilen maddelerden hangileri kolaylaştırılmış difüzyonda kullanılır?
A)Yalnız I B)Yalnız II C)Yalnız III D)I ve II E)II ve III
Kolaylaştırılmış difüzyonda taşıyıcı protein kullanılır. CVP C
? ÖRNEK SORU 2. Gelişmemiş.bitki hücrelerinde;
I golgi cisimciği,
II. plastitler,
III. Sentrozom.
Hücre organellerinden hangisi bulunur?
A)Yalnız II B)Yalnız II C)I ve II D)II ve III E)I.II ve III
Golgi,plastidler ve sentrzom bulunur.Gelişmişlerde sentrozom yoktur. CVP E
