GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT

Güzel Sanatlar 

Duygu, düşünce ve hayallerin renk, biçim, ses ve ritim gibi unsurlarla güzel ve kendine özgü bir biçimde anlatılmasına güzel sanatlar denir. Başka bir ifadeyle güzel sanatlar; insanlarda heyecan, zevk, hayranlık yaratan sanatlardır. 

Sanatın Özellikleri

• Estetik bir değer taşır.     
• Hayranlık uyandırır.       
•  Özgündür.    
• Güzellik, etkileyicilik, evrensellik, yaratıcılık gibi özellikler taşır.         
• Sanat etkinliği yeni bir yapı kurma, şekil verme girişimidir.       
• Sanat eseri, sanatçının yorumunu yansıtır. 

Sanat Zanaat Ayrımı

•  Sanat, güzel olanın peşindedir, fayda gözetmez. Zanaatın temel amacı faydadır. 
• Sanat eseri biriciktir. Zanaat eserleri ise birbirine benzer, aynısından çok sayıda yapılabilir. 
• Sanatta yaratıcılık esastır, zanaatta ise yetenek ve beceri ön plandadır.

 Bilim Güzel Sanatlar Ayrımı

 Bilim gerçek ve nesnel, sanat ise kurgusal ve özneldir.

Bilim; somut gerçekleri soyut formüller, teoriler, yasalarla anlatmaya çalışır. Sanat ise soyut duygu ve düşünceleri somut olarak ortaya koyar. 

• Bilimde doğruluk, sanatta ise güzellik aranır. 
• Bilim duyularla algılanabilen gerçeklerle sanat ise duygu, hayal, korku, inanç vb. ile ilgilenir. 
• Bilim geneldir, kişiye göre değişmeyen gerçekleri açıklar. Sanat kişiseldir; bireysel duyguları, hayalleri yansıtır. 

Bazı Edebiyat Tanımları

• Dil vasıtası ile insandan insana ve nesilden nesile aktarılan her beşerî ifade, edebiyattır. (Cemil Meriç) 
• Edebiyat; tarihsel, sosyal ve kültürel olandan hareketle dille gerçekleştirilen güzel sanat etkinliklerine ve eserlerine verilen genel addır. (Şerif Aktaş)
•  Edebiyat; malzemesi dil, kaynağı yaşantılar ve hayal gücü olan bir yaratıcılık, başka deyişle bir sanat dalıdır. (Gürsel Aytaç)
•  Edebiyat, dil aracıyla estetik bir aktivitedir. (Jürgen Landwehr) 
• Edebiyat, dinamik bir konuşma kurgusudur. (Yuri Tınyanov)

 Edebi Metinlerin Özellikleriç 

• Edebi eserler bir tema etrafında bir araya gelir.                  
• Edebi eserler özgündür.
• Edebi eserlerin temelinde kurgu vardır.                          
• Edebi eserler çok anlamlıdır. 
• Estetik edebiyatın en önemli ögelerindendir.                    
• Estetik zevk verme amacıyla yazılır. 
• Dilin işlenmesi ve biçimlendirilmesi sonucu ortaya çıkar.       

Güzel Sanatların İnsan Yaşamındaki Yeri ve Önemi 

Sanat, insanın kendisini ifade etmesine ve yaratıcılık özelliklerini geliştirmesine olanak sağlar. 

Sanat, toplumun estetik algılarını geliştirir. 

Toplumsal duyarlılıkları canlı tutar. 

Zihinsel ve ruhsal duyarlılıkların gelişmesine katkıda bulunur.

Güzel Sanatların Sınıflandırılması 

1)İşitsel (Fonetik) Sanatlar: Edebiyat ve müzik gibi sese, söze biçim veren sanatlardır.

2) Görsel (Plastik) Sanatlar: Resim, heykel, mimari, kabarma, hat, minyatür gibi maddeye biçim veren sanatlardır.

3)Dramatik (Ritmik) Sanatlar: Tiyatro, dans, sinema, bale, opera gibi harekete biçim veren sanatlardır.

Yüzey sanatları: İki boyutlu (en ve boy) yüzeyler (kâğıt, tuval, duvar, cam, deri, kumaş vb.) üzerine uygulanan sanatlar.

Hacim sanatları: Üç boyutlu sanatsal çalışmalar.

Dil sanatları: Edebiyat başlığı altında incelenebilecek sanatlar.

Eylem sanatları: İnsan bedeninin belli bir düzene (koreografi) göre belli hareketleri yapması esasına dayalı sanatlar.

Ses sanatları: Müzik başlığı altında incelenebilecek sanatlar.

Dramatik sanatlar: Eyleme dönüşmüş ifadelerle belli olay ve olguların canlandırılması esasına dayalı sanatlar.

Edebiyat Bilim İlişkisi

• Edebiyat -Tarih İlişkisi

Edebi metinler oluşturulduğu dönemin izlerini taşır. Edebiyat adı altında oluşturulan yazılı veya sözlü eserler kendi çağının zevkini yansıttığı için tarih bilimi için bilgi ve belge özelliği taşır. Bir roman yazarı tarihi bir olayı anlatacaksa tarih biliminden faydalanır.

B) Edebiyat-Sosyoloji İlişkisi Edebi metinler sosyal çevreyi anlatır. Sosyal çevredeki insan ilişkileri edebi metinlere kaynak olur. Yani edebi metinle onun ortaya çıktığı sosyal çevre arasında sıkı bağ vardır. Sosyal çevrenin analiz edilmesinde bu bağdan faydalanılabilir.

C) Edebiyat-Psikoloji İlişkisi Edebi metinler yazarının veya başkalarının yaşamlarından izler taşır. Edebi metinler onu ortaya koyan sanatçının duygu, düşünce ve ruh halini yansıtır, psikolojik durumuna ait ipuçları taşır. Bu ipuçları açık olmadığı için psikolojinin yöntemlerinden yararlanılır. 

D) Edebiyat-Felsefe İlişkisi Edebi metinler herhangi bir felsefi görüşün savunucu olamaz. Ancak sanatçı, edebi metni ortaya koyarken değişik felsefi görüşlerin etkisinde kalabilir. Ancak bu edebiyat özgü bir dille metnin içine sindirilmiş bir şekilde verilir.

E) Edebiyat-Halk Bilim (Folklor) İlişkisi Bir toplulukta yaşayan insanları, onların alışkanlıklarını, söylenegelen türkü, masal, fıkra, atasözü, bilmece, oyun ve dans gibi kültür varlıklarını inceleyip topluluğun yaşayış ve duyuşunu anlamaya çalışan bilim dalıdır.

F) Edebiyat-Coğrafya İlişkisi Edebî eserlerdeki olaylar belli mekânlarda ortaya çıktığı için edebî eserler o coğrafyayı yansıtır. Ayrıca bazı edebî eserler, belli bir coğrafyayı tanıtmak amacıyla yazılır. Gezi yazıları, egzotik romanlar gibi.

G) Edebiyat-Bilim, Teknik İlişkisi Bilim ve teknik insan yaşamını etkileyen, değiştiren, ona yön veren yenilikleri ve gelişmeleri içerir. Tüm bunlar edebî eserlere yansıdığı ve edebî eserlerin gelişmesine katkıda bulunduğu (matbaanın bulunması vb.) gibi edebî eserler de, bilim ve tekniğe ilham kaynağı olabilir.

H) Dil-Kültür-Edebiyat İlişkisi Dil, insanların birbirleriyle anlaşmasını sağlayan en önemli araçtır. Kültür, bir toplumun tarihi boyunca meydana getirdiği maddî ve manevî değerlerin bütünüdür. Kültür, ileriki zamanlara dil aracı- lığıyla, dille oluşmuş bulunan edebiyat ürünleri aracılığıyla aktarılır. Bu nedenle dil-kültür-edebiyat arasında sıkı bir ilişki vardır.

ÖĞRENDİKLERİMİZİ PEKİŞTİRELİM 

ÖZGÜN SORU 

Aşağıdakilerden hangisi edebi eserin özelliklerinden değildir? 

A) Edebi eserler bir tema etrafında bir araya gelir.                     

B) Edebi eserler özgündür. 

C)Edebi eserlerin temelinde bilim ve teknik vardır.                   

D)Edebi eserler çok anlamlıdır. 

E) Dilin işlenmesi ve biçimlendirilmesi sonucu ortaya çıkar. 

CEVAP C       Edebi eserin özellikleri ile ilgili A, B, D ve E seçeneklerinde verilen bilgiler doğrudur. Ancak edebi eserlerin temelinde bilim ve teknik değil kurgu vardır.

ÖZGÜN SORU 

Dramatik Sanatlar: İnsanın, eyleme dönüşmüş ifadelerle kendini veya bir olayı, bir olguyu anlattığı sanatlardır. Aşağıdakilerden hangisi dramatik sanatlardan biri değildir? 

A) Tiyatro                    B) Sinema                    C) Dans                       D) Hat             E) Bale 

CEVAP D       A, B, C ve E seçeneklerinde verilenler dramatik sanatlara örnektir. Ancak hat sanatı dramatik sanatlardan biri değil görsel sanatlar arasındadır.

ÖZGÜN SORU 

Yüzey Sanatları : Tüm iki boyutlu sanat çalışmaları, yani bir eni ve bir boyu olan kâğıt veya tuval üzerine, bir duvar ya da kumaş üzerine uygulanan sanatlardır. 

Aşağıdakilerden hangisi yüzey sanatlarından biri değildir? 

A) Heykel                    B) Fotoğraf                  C) Minyatür                 D) Hat              E) Ebru 

CEVAP A  B,C,D ve E seçeneklerinde verilenler yüzey sanatlarına örnektir. Ancak heykel hacim sanatlarına örnek olarak verilebilir.

ÖZGÜN SORU

 Koreografi kurallarına göre düzenlenmiş danslara ve müziğe dayalı sahne gösterisine … yüzey üzerine yapılan yükseltme ya da çökertmelere … sözsüz tiyatro oyununa … gerçek ya da gerçeğe yakın bir olayı aktaran kısa, düz yazı şeklindeki anlatılara ise … denir. 

Yukarıdaki parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla hangileri getirilmelidir? 

A) Opera – hat–dans– masal                   B) Bale – kabartma – pandomim – hikâye                C) Sinema –ebru–tiyatro–roman                       D) Tiyatro –fotoğraf–sinema– destan                      E) Opera –minyatür–bale– şiir 

CEVAP B Parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla bale – kabartma – pandomim – hikâye getirilmelidir.