2. SERBEST NAZIM VE TOPLUMCU ŞİİR (TOPLUMCU GERÇEKÇİ ŞİİR) (1920 - 1940)

SERBEST NAZIM NEDİR?

èÖlçü ve kafiyeye bağlı bulunmayan şiirlerdir. Serbest nazmın, belirginleşmiş kuralları yoktur.

èAhenk, aliterasyon ve asonanslarla sağlanmaya çalışılır.

èSerbest nazım, Fransız sembolistleri arasında yayılmış; İtalyan şair Marinetti'nin fütürizmin ilkelerini belirlenmesinden sonra toplumcu şiirle kaynaşmıştır. Rus şair Mayakovski ile gelişmiştir.

èServet-i Fünûn edebiyatında serbest müstezatın kullanılması, serbest şiir yolunda atılmış ilk adımdır. Cenap Şehabettin serbest müstezatı sıkça kullanmıştır. Tevfik Fikret, serbest müstezatı geliştirerek şiiri düzyazıya yaklaştırmış, Ahmet Haşim de dizeyi kırarak serbest söyleyişe ulaşmak istemiştir.

èNazım Hikmet, Türk şiirini kökten değiştirmiştir.

è1940'lara gelindiğinde, biçim açısından serbest şiir son haline kavuşmuştur.

èOrhan Veli Kanık, Oktay Rifat, Melih Cevdet Anday'ın başlattığı Garip akımı ise nazım anlayışını kökünden yıkar. Şiiri bütün kurallardan arındırmışlardır.

èSerbest Nazım, günümüzde yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.

TOPLUMCU ŞİİR NEDİR?

èHalkı ve halkın sorunlarını anlatan ideolojik eğilimli şiir türüdür.

èToplumcu edebiyat, "toplumu uyandırmak, kitleleri harekete geçirip belli bir ideoloji doğrultusunda bilinçlendirmek" amacını gütmektedir.

èToplumcu gerçekçi edebiyatı benimseyen sanatçılar; emek-sermaye bölüşümünü; işçi ve köylünün, üreten sınıfların hak ve sorunlarını dile getirir.

è "Emek-sermaye ilişkisini ve yaşamsal kaygıları" konu alan bu akım, "toplum için sanat" görüşünü destekler.

èToplumcu şairler ise, sorunları gidermek için şiirlerinde "sosyalist düzen"i teklif ederler.

èŞiirlerde slogan niteliğinde etkili sözler yer alır.

èNazım Hikmet ve Rıfat Ilgaz'ın şiirleri bu tür şiire örnektir.

GELECEKÇİLİK (FÜTÜRİZM) AKIMI NEDİR?

èFütürizm, İtalyan şair Marinetti'nin 20. yüzyılın başlarında yayımladığı bildirge ile ortaya çıkar.

èBildirgede şu sözlere yer verilir: "Bizler, müzeleri, kütüphaneleri yerle bir edip ahlakçılık gibi bütün yararcı korkaklıklarla savaşacağız. Biz dünyadaki gerçekten sağlıklı tek şeyi, yani savaşa ve ölüme götüren güzel düşünceleri yüceltiyoruz."

è"Makineleşmeye hayranlık; hız; ataklık; gemilere, trenlere, uçaklara övgü; savaşın güzelliği" temaları fütürist şairlerin başlıca dayanakları olmuştur.

èGeleneksel sanat anlayışına karşı çıkarak, yeni anlatım yollarının ve biçimlerinin bulunması gerektiği görüşünü benimserler.

èEdebiyatın hareketli ve kavgacı olmasını istemişlerdir. Ölçülü, uyaklı şiiri reddederler geleneksel dil bilgisi kurallarını dışlarlar. Dünyadaki temsilcileri, Marinetti ve Mayakovski'dir. Türk Edebiyatında Nazım Hikmet, gelecekçi (fütürist) Rus şair Mayokovski'den etkilenmiştir.

? ÇIKMIŞ SORU

Fakat benim şiirime ilham veren perinin omuzlarında açılan kanat:

asma köprülerimin demir putrellerindendir…

Dinlenir, dinlenmez değil bülbülün güle karşı feryatları…

Fakat asıl Bakır, demir, tahta, kemik ve kirişlerle çalınan Beethoven'in sonatları…

Bu şiirin, biçim ve anlatım özellikleri ile söz dağarcığı dikkate alındığında, aşağıdakilerden hangisine ait olduğu söylenebilir?                     (2015 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ÖABT)

A) Nazım Hikmet                              B) Sezai Karakoç                               C) Asaf Halet Çelebi

D) Faruk Nafiz Çamlıbel                  E) Oktay Rifat Horozcu

CEVAP A Bu şiirin, biçim ve anlatım özellikleri ile söz dağarcığı dikkate alındığında, Nazım Hikmet'e ait olduğu söylenebilir.

3. MİLLÎ EDEBİYAT ZEVK VE ANLAYIŞINI SÜRDÜREN ŞİİR (1920-1950)

èKültür Haftası, Ağaç, Çınaraltı, Hisar gibi dergiler etrafında toplanmış; halk şiiri kaynağından beslenmiş; hece ölçüsü ve dörtlüklerle memleket sevgisini yansıtan şiirler yazmışlardır.

è Bu şiir anlayışının kaynağı halk şiiri olup genellikle vatan ve millet sevgisi işlenir. Genelde millî konulara yer verilir ve millî hisler ön plândadır Didaktik özellikler taşır.

èKurtuluş Savaşı'nın etkilerinin sürdüğü dönemde ortaya çıkmıştır.

èYabancı dillerin dil kuralları terk edilmiş; yabancı sözcükler yerine mümkün olduğunca Türkçe karşılıkları kullanılmıştır.

èSözcükler ilk anlamlarıyla kullanılmıştır. Sade ve özentisiz olma tercih edilmiştir. Eserler, temiz ve duru Türkçeyle yazılır. Şiirlerde hece ölçüsü ve ahenk unsurları başarıyla kullanılmıştır. Mahalli ve milli unsurlar, temanın anlatılmasında bir araç olarak kullanılmıştır.

èBeş Hececiler, Hisarcılar ve bunların dışında Kemalettin Kamu, Arif Nihat Asya, Zeki Ömer Defne, Orhan Şaik Gökyay, Ahmet Kutsi Tecer gibi şairler, Cumhuriyet Dönemi'nde de Milli edebiyat zevk ve anlayışını sürdüren şiirler yazmışlardır. 

? ÇIKMIŞ SORU Aşağıdakilerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır?

A) Epik şiirin ustası olan Fazıl Hüsnü Dağlarca, Kurtuluş Savaşı ile ilgili destansı, lirik şiirleriyle tanınır.

B) Metafizik konularla ilgilenen Necip Fazıl Kısakürek, uzun yıllar Büyük Doğu adlı dergiyi çıkarmış; tarih, medeniyet, Batılılaşma ve politika konularında yazılar yazmıştır.

C) Ahmet Muhip Dıranas, öykülerinde şiirsel bir söyleyişe, insanlar arasındaki sıcak ilişkilere yer vermiştir.

D) Arif Nihat Asya, yurt, millet ve bayrak sevgisiyle ilgili şiirler yazmış; şiirleriyle millî duyguları harekete geçirmiştir.

E) Orhan Veli Kanık, şairane söyleyişlerden, basmakalıp söz ve benzetmelerden kaçınmış; gündelik yaşamı, günlük konuşma diliyle, esprili bir biçimde anlatmıştır.                   (LYS 2010)

CEVAP C Ahmet Muhip Dıranas millî edebiyat zevk ve anlayışını sürdüren şiirleriyle tanınır. Öykü türünde bir eser yazmamıştır.

HİSARCILAR

èGenelde milli duyguları ve manevi değerleri öne çıkaran bir edebiyattan yana olmuşlardır.

èHisarcılar ilk şiirlerini "Çınaraltı" dergisinde yayımlamışlardır. Daha sonra 1950 yılında çıkarılmaya başlayan "Hisar" dergisi etrafında toplanmışlardır.

èOtuz yıllık yayın hayatı boyunca savundukları anlayışa sıkı sıkıya bağlı kalmışlar ve kendilerini, diğer topluluklara karşı (Toplumcu gerçekçiler, Birinci Yeniciler (Garipçiler), Maviciler, İkinci Yeniciler) Türk şiirini ve dilini koruyan yegâne "kale" olarak görmüşlerdir.

èHisarcılar, derginin ilk sayısında yayımlanacak bir bildiriyle "neler yapacaklarını açıklamak" yerine, zaman içerisinde "neler yapacaklarını gösterme" nin daha doğru olacağına inanmışlardır.

èHisarcılara göre sanatçı hiçbir ideolojinin sözcülüğünü yapmamalı ve bağımsız olmalıdır. Sanat millî olmalıdır. Sanatta asıl olan "yenilik"tir. Fakat bu yenilik arayışı eskinin ret ve inkârı şeklinde olmamalıdır. Her alanda batı taklitçiliğine karşı çıkılmalı, gelenekler tümüyle reddedilmemelidir. Sanat, siyasetin aleti olmamalıdır. Dildeki kargaşaya son verilmelidir. Sanatçının kullandığı dil, yaşayan dil olmalıdır. èMehmet Çınarlı, Mustafa Necati Karaer, Bekir Sıtkı Erdoğan, İlhan Geçer, Munis Faik Ozansoy, Yavuz Bülent Bakiler, Arif Nihat Asya, Bahaettin Karakoç, Sevinç Çokum, Nüzhet Erman, Coşkun Ertepınar, Tarık Buğra, Mehmet Kaplan, Cemil Meriç, M. Necati Sepetçioğlu, Turgut Özakman, Halide Nusret Zorlutuna gibi yazarlar bu anlayışla eser vermişlerdir.