Hücre Bölünmeleri
Bir hücrenin bölünme evresinden bir sonraki bölünme evresine kadar geçen süreçtir. İnterfaz ve mitotik evreden oluşur.
İnterfaz
• Hücrenin bölünmeye hazırlık evresidir.
• Organel sayıları artar.
• DNA molekülü kendini eşler. (replikasyon)
• Varsa sentrozom eşlenmesi gerçekleşir.
• RNA ile protein sentezi de hızlanır.
• Hızlanan metabolizmayı kontrol etmesi için enzimler sentezlenir.
• ATP üretimi de hızlanır.
• Tüm bu olaylar sonucu sitoplazma miktarı da artar ve hücre zarı sitoplazmanın ihtiyaçlarını karşılayamaz hale gelir ve çekirdek bölünme emrini verir.
Hücre bölünmesinin nedenleri;
Hacmi yüzey oranın değişmesi ve çekirdeğin hücreyi yönetemez duruma geçmesidir.
G1 evresi → Hücrede sentez olaylarının gerçekleştiği evredir.
S evresi → DNA'nın eşlendiği evredir.
G2 evresi → Hücresel sentez olayı devam eder.
Hücre döngüsü G1, G2 ve M bölgelerinde kontrol edilir.
Mitotik Evre
Profaz: Çekirdek, çekirdek zarı ve organeller kaybolur.
Metafaz:Kromozomlar ekvatoral düzleme tek sıra halinde dizilir.
Anafaz:Kardeş kromatitler zıt kutuplara çekilir.
Telofaz:Profaz evresinde eriyen çekirdek zarı, çekirdekçik ve organeller yeniden oluşmaya başlar. Kutuplara çekilen kromatitler çekirdek zarının içine girerler. Kısaca bu evrede profazda olan her şeyin tam tersi olur. Genellikle bu evre ile birlikte sitoplazma bölünmesi gerçekleşir.
Sitokinez: Hayvan hücrelerinde boğumlanma ile bitki hücrelerinde ara lamel oluşumu ile gerçekleşir.
Hücre Döngüsünün Kontrolü:
Mayoz Bölünme
Üreme hücreleri üretmek amacı ile üreme ana hücreleri tarafından yapılan hücre bölünmesine MAYOZ BÖLÜNME denir.
Mayoz bölünmenin hücre döngüsü bir interfaz ve iki mitotik evreden oluşmuştur. Birinci mitotik evreye MAYOZ 1, ikinci mitotik evreye ise MAYOZ 2 denir.
Mayoz 1 de kromozom sayısı yarıya indirilirken, Mayoz 2 de gen sayısı yarıya indirilir. Mayoz 2 kural olarak mitoz bölünmenin aynısıdır.
Ø İnterfaz
Hücrenin bölünmeye hazırlandığı evredir. Mitoz bölünmenin interfazının aynısıdır.
Ø Mayoz 1 Profaz- 1
Mayoz bölünmenin en uzun evresidir.
Bu evrede;
Kromatin iplikler kromozoma dönüşür.
Sentrozomlar aralarında iğ iplikleri oluşturarak zıt kutuplara doğru hareket eder.
Çekirdek zarı ve organeller erimeye başlar.
Homolog kromozomlar yan yana gelerek tetrat yapısını oluştururlar.
Tetratda kardeş olmayan kromatitlerin birbiri üzerine sarılarak sinapsis yapısını oluşturur. Sinapsisin sarılma yaptığı bölgelere kiyazma denir.
Kiyazma bölgelerinde karşılıklı parça değişimi olabilir. Buna krossing-over denir. Krossing-over genetik çeşitliliğin oluşmasını sağlar.
Her mayoz bölünmenin Profaz 1 evresinde tetrat, sinapsis, kiyazma görülür. Krossing-over ise olmak zorunda değildir.
Metafaz-1
Kromozomların en net görüldüğü evredir.
Homolog kromozomlar ekvatoral düzlemde sıralanırlar.
Homolog kromozomların merkezde rastgele dizilirler. Genetik çeşitliği arttırır.
Anafaz- 1
Homolog kromozomların ayrıldığı evredir.
Homolog kromozom ayrılması genetik çeşitliğin artmasını sağlar.
Telofaz- 1
Profazın tersidir.
Telofazın sonuna doğru sitokinez başlar.
Tamamlandığında çekirdek bölünmüş olur.
Bu evrede;
Kromozomlar kromatin iplik halini almaya başlar.
İğ iplikleri kaybolmaya başlar.
Çekirdek zarı ve organeller oluşmaya başlar.
Telofazın sonuna doğru sitokinez başlar.
Kromozom sayısı yarıya inmiş 2 hücre oluşır.
Ø Mayoz 2
Mitoz bölünmenin aynısıdır.
Mayoz 2 tamamlandığında genetik yapıları farklı n kromozomlu toplam 4 hücre oluşur. Bu hücrelere gamet denir. Bu hücreler eşeyli üremenin yapılmasını sağlar.
KONU DEĞERLENDİRME SORULARI
1.Aşağıdaki evrelerden hangisinde kromozom meydana gelir?
A)Profaz B)Anafaz C)İnterfaz D)Metafaz E)Telofaz
Cevap: A
Kromozom oluşumu profaz evresinde meydana gelir.
2. 2n = 40 kromozomlu bir hayvan hücresinin ardı ardına üç mitoz ve bir mayoz bölünme geçirdiğine göre sonuçta oluşan hücre sayısı ve kromozom sayısı nedir?
A)8-20 B)16-20 C)24-20 D)32-20 E)32-40
Cevap: D
Üç mitoz sonucu toplamda 8 hücre oluşur.1 mayoz sonucu 8 hücreden 32 hücre oluşur.Kromozom sayısı 20 ye iner.
zom sayısı 20 ye iner.
