İnorganik bileşikler. Su, mineral, asit, baz ve tuzdur. Bütün canlılar dışarıdan hazır alırlar. Sindirime uğramadan hücre zarından geçebilirler. Enerji vermezler. Enzimlerin çalışması için ortam sağlarlar.
Su. İyi bir çözücüdür. Bütün sistemlerde görevlidir. Yüzey gerilimi vardır. Fotoliz, hidroliz görevlidir. Öz ısısı yüksektir. Enzimlerin çalışması için ortam sağlarlar.
Asit. Suyla tepkimeye girdiğinde H iyonu veren maddelere denir. pH'ı 0-7 arasındadır. Tatları ekşidir. Tahriş edicidir.
Baz. Suyla tepkimeye girdiğinde OH iyonu veren maddelere denir. pH'ı 7-14 arasındadır. Tatları acıdır. Kayganlık hissi verir.
Mineraller. Bütün canlılar dışarıdan hazır alırlar. Sindirime uğramadan hücre zarından geçebilirler. Enerji vermezler. Enzimlerin yapısına katılır.
Kalsiyum. Kemik ve dişin yapısına katılır, impuls iletiminde, kas kasılmasında ve kanın pıhtılaşmasında görevlidir. Kandaki miktarı kalsitonin ve parathormon tarafından kontrol edilir. İnsan vücudunda en fazla bulunan mineraldir.
Azot. Aminoasit, protein, enzim, DNA, RNA, ATP, kitin, fosfolipit, vitamin (B grubu), NAD, FAD, NADP, klorofilin yapısına katılır.
Sodyum ve potasyum. İmpuls iletiminde görevlidir.
İyot. Hormonun yapısına katılır.
Organik bileşikler. Karbonhidrat, Yağ, Protein, Vitamin, Enzim, Nükleikasit, ATP, Hormon.
Enerji verim sırası; 1. Yağlar, 2. Protein ve 3. Karbonhidrat
Açlık durumda kullanım sırası; 1. Karbonhidrat, 2. Yağ ve 3. Protein
Düzenleyiciler; Protein, vitamin, mineraller, su, hormonlar ve yağlar
Karbonhidratlar; Sindirimi ağızda başar (Amilaz "Pityalin") ve ince bağırsakta biter.
Yağlar; Sindirimi İnce bağırsakta başlar (Lipaz) ve ince bağırsakta biter.
Proteinler; Sindirimi midede başlar (Pepsin) ve ince bağırsakta biter.
Karbonhidratlar; C, H, O ve bazı çeşitlerinde N bulunur. Temel yapıtaşı glikozdur. Glikozları birbirine glikozit bağı bağlar. Enerji verim sırasında 3. sırada açlık durumda kullanım sırasında 1. sıradadır.
Karbonhidratlar; Monosakkaritler, disakkaritler ve polisakkariteler olmak üzere üçe ayrılırlar.
Monosakkaritler; 3C ludan başlar 8 karbonluya kadar çeşitleri vardır. Kapalı formülleri CnH2nOn dir. 3C'lular; Pirüvat 5C'lular;Deoksiriboz ve ribozdur. Deoksiriboz DNA'nın riboz ise, RNA, ATP, NAD, FAD ve NADP'nin yapısına katılır. Deoksiriboz ve riboz enerji vermezler. 6C'lular; Glikoz, fruktoz ve galaktozdur. Galaktoz, bitki ve hayvanlarda sentezlenir.
Disakkaritler; Maltoz, Sükroz ve Laktoz'dur.
Maltoz; Glikoz + Glikoz (Arpa şekeri)
Sükroz; Glikoz + Fruktoz (Çay şekeri)
Laktoz; Glikoz + Galaktoz (Süt şekeri)
Polisakkaritler; Yapısal ve deposal olmak üzere ikiye ayrılır.
Deposal polisakkaritler; Nişasta ve glikojendir.
Nişasta; Suda az miktarda çözünürler. Bitkiler dışında hiçbir canlı sentezleyemez. n sayıda glikozdan oluşmuştur.
Glikojen; n sayıda glikozdan oluşmuştur. Bitkiler dışında bütün canlılar tarafından sentezlenebilir.
Yapısal polisakkaritler; Selüloz ve kitindir.
Selüloz; Suda çözünmez. Bitkilerin hücre çeperine katılırlar.
Kitin; Azot bulunduran tek karbonhidrat çeşididir. Saf kitin yumuşaktır. Ancak CaCO3 ile sertleşir. Mantarların hücre çeperine katılırlar. Ameliyat iplikleri üretilir.
Vitaminler; Küçük organik bileşiklerdir. Enerji vermezler. Sindirime uğramadan hücre zarından geçerler. Yapısında C, H, O ve bazı çeşitlerinde N bulunur. Suda ve yağda çözünen çeşitleri vardır.
Suda çözünenler; B ve C vitaminidir. Depo edilemez. Eksikliği ilk ortaya çıkan gruptur.
Yağda çözünenler; ADEK vitaminleridir. Karaciğerde depo edilir. A vitamini karaciğerde üretilirken, D vitamini deride üretilir. B ve K vitaminleri kalın bağırsakta mutalist yaşayan bakteriler tarafından üretilir. A vitamini eksikliğinde Gece körlüğü, B vitamini, Beriberi pellegra, C vitamini eksikliğinde skorbüt, D vitamini eksikliğinde raşitizm E vitamini eksikliğinde Kısırlık, K vitamini eksikliğinde kanın pıhtılaşmasında gecikme gerçekleşir.
Proteinler; Temel yapı taşı aminoasittir. Amin oasitleri birbirine peptid bağı ile bağlanır. Bir amino asidin karboksil grubuyla diğer aminoasidin amin grubu arasında bağlanır. Enerji verim sırasında ikincidir. Açlık durumda kullanım sırasında üçüncüdür. Protein sentezine 20 (2 yeni aminoasit keşfedildi) aminoasit katılır. 8 tanesi esansiyelden 12 tanesi esansiyel olmayan aminoasitlerdir. Proteinlerin basınç, sıcaklık, pH vb etkilerden proteinlerin üç boyutlu yapısının bozulmasında denatürasyon denir.
Denatüre olmuş bir proteinin; 1) Birincil yapısı bozulmaz; 2) Peptid bağı kopmaz; 3) Aminoasit sayısı ve dizlimi değişmez; 4) Biyolojik olarak aktif değildir.
DNA; Yönetici moleküldür. Azotlu organik baz bulunur.(Adenin, Guanin, Sitozin ve Timin Çift sarmaldır. Adenin karşısına Timin gelir ve ikili hidrojen bağı oluşturur. Guanin'in karşısında Sitozin gelir ve üçlü hidrojen bağı oluşturur. Yapısında deoksirboz şekeri bulunur. DNA'nın karakteristik bazı timindir. Nükleotitleri birbirine bağlayan bağ fosfodiester bağıdır.
3n – 2 = Su sayını verir, n = toplam nükleotit sayısıdır. Toplam nükleotit sayısı = Glikozit bağı sayısı = Ester bağ sayısı = Fosfodiester bağ sayısı + 2 = Fosfat sayısı = Pürinler x 2 =Pirimidinler x 2.
2x + 3y = Hidrojen bağ sayısı, x = Adenin veya timin sayısı, y = Guanin veya sitozin sayısıdır.
RNA; Tek zincirlidir. Yapısında azotlu organik baz bulunur. (Adenin, Guanin, Sitozin ve Urasil) Riboz şekeri bulunur. Tekrar tekrar kullanılabilir. (Enzim ve DNA gibi) Üç çeşidi vardır; mRNA, tRNA ve rRNA olmak üzere mRNA; Protein sentezine şifre taşır. tRNA; Aminoasitleri ribozoma taşır.(Hidrojen bağı bulunur.) rRNA; Ribozomun yapısına katılır.(Hidrojen bağı bulunur)
DNA ve RNA'nın yapısında protein, peptit ve aminoasit bulunmaz
ATP; Depolanmaz. Her hücre kendi ATP'sini kendisi üretir. ADP'den ATP üretilmesine fosforilasyon denir. ATP'nin hidrolizine defosforilasyon denir. Fosforilasyon; Substrat düzeyde, oksidatif ve fotofosforilasyon olmak üzere üçe ayrılır.
Substrat Düzeyde Fosofrilasyon (SDF); Bütün canlılarda ortak gerçekleşir. Prokaryotlarda sitoplazmada ökaryotlarda ise sitoplazmada ve mitokondrinin matriks sıvısında gerçekleşir.
Oksidatif Fosforilasyon (OF); Prokayotlarda mezozomda ökaryotlarda mitokondride gerçekleşir. ETS elemanları kullanılır.
Fotofosforilasyon (FF); Işık enerjisini kullanarak ATP sentezlenir. Prokaryotlarda sitoplazmada ökaryotlarda kloroplastda gerçekleşir.
Gaz alış verişi, hidroliz, soluk verme, osmoz ve kolaylaştırılmış difüzyon da ATP harcanmaz.
Enzimler; Reaksiyonu başlatmaz. Başlamış reaksiyonu hızlandırır. Aktivasyon enerjisini düşürür. Etki ettiği maddeye substrat, çıkan maddeye ürün denir. Bir enzimin ürünü başka bir enzimin substratı olursa bu enzimler takım halinde çalışır. Bir enzimin ürünü aynı zamanda substratı olursa bu enzimler tersinir çalışır. Enzimler, basit ve bileşik olmak üzere ikiye ayrılır. Basit enzimler de sadece protein (Apoenzim) bulunurken, bileşik enzimlerde protein + yardımci kısım bulunur (Koezim "vitamin, NAD" ve Kofaktör "Mineral"). Enzimler hücre içinde sentezlenir. Ancak hücre içi veya hücre dışında çalışabilir. Enzimler tepkimeden etkilenmeden çıkabilir. Bu yüzden tekrar tekrar kullanılabilir. Bir reaksiyon giren enzimin miktarı değişmez. Ancak serbest enzim miktarı azalır sonra artar.
Enzimlerin çalışmasını etkileyen faktörler
? ÖRNEK SORU 1. Glikoz + Glikoz → Maltoz Yukarıda bir bitki hücresinde gerçekleşen reaksiyonlar verilmiştir. Buna göre, bu reaksiyonu geçiren bir hücre ile ilgili;
I.Bitki hücresi olabilir. II.Nişasta sentezi gerçeleştirir. III.Kitinden oluşmuş hücre çeperine sahiptir. Verilenlerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I.II ve III
Maltoz sentezi geçiren bir hücre bitki hücresidir. Nişasta sentezi yapar.Selülozdan oluşmuş hücre çeperine sahiptir. CVP E
? ÖRNEK SORU 2. Vitaminlerle ilgili; I. Yağlı besinlerinin az tüketilmesi A, D, E ve B vitaminlerinin eksikliğine neden olabilir. II. Enerji vermezler. III. Enzimlerin koenzim kısmı olarak görev yaparlar. ifadelerinden hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I.II ve III
Yağlı besinlerin az tüketilmesi A,D,E vitaminlerin eksikliğine sebep olurken B vitaminin eksikliğine sebep olmaz. CVP A
