Türkiye Selçuklu Devleti'nin Kuruluşu. Malazgirt Zaferi'nden sonra; Bizans'ın Anadolu'daki etkinliğini kaybetmesi, türkmenlerin gruplar halinde Anadolu'ya göç etmesi, Anadolu halkının ağır vergiler ve adaletsizlikten dolayı, Bizans İmparatorluğu'ndan memnun olmaması, Anadolu Türk beyliklerinin kurulması gibi etmenler Anadolu'nun Türkleşmesini hızlandırmıştır.
ÖNEMLİ HATIRLATMA: Türkiye Selçuklu Devleti'nin kurucusu Süleyman Şah, Melikşah döneminde İznik'i ele geçirerek bağımsızlığını ilan etti (1077). I. Kılıç Arslan tahta geçtikten sonra devleti yeniden düzenlemeye ve Anadolu'da birliği sağlamaya çalışmıştır. Birinci Haçlı Seferi'ne katılan orduları durduramayan Türkiye Selçuklu Devleti, Batı Anadolu'yu boşaltarak merkezini Konya'ya taşımak zorunda kalmıştır.
Türkiye Selçuklu Devleti'nin Genişleme ve Yükseliş Dönemi. lI. Kılıç Arslan döneminde, Bizans İmparatoru Manuel, Türklerin güçlenmesinden ve topraklarını genişletmesinden rahatsızlık duymuş ve Türkleri Anadolu'dan atmak amacıyla farklı uluslardan oluşan büyük bir orduyla Anadolu'ya gelmiştir. Miryokefalon Savaşı diye bilinen mücadeleyi Türkiye Selçukluları kazanmıştır (1176).
Bu savaşın sonucunda, Anadolu kesin olarak Türk vatanı haline gelmiş ve Türklerin Anadolu'dan atılamayacağı kanıtlanmıştır. Türkler taarruza, Bizans ise savunmaya geçmiştir. I. Gıyasettin Keyhüsrev hükümdarlığı sırasında; askeri hareketlerini ekonomik ve ticari çıkarlar doğrultusunda düzenlemiştir. Bu amaca ulaşmak için I. Gıyasettin Keyhüsrev, Karadeniz ticaret yolunu açmaya çalışmış, diğer taraftan Antalya'yı fethederek Akdeniz'i Türk ticaretine açmıştır.
I. İzzeddin Keykavus, Trabzon Rum İmparatoru'na hâkimiyetini kabul ettirdi. Sinop'u alarak ticaret merkezi haline getirdi (1214). Selçuklu hâkimiyetinden çıkmış olan Antalya'yı geri alarak Akdeniz ve Karadeniz'deki ticaret yollarının güvenliğini sağladı. I. İzzeddin Keykavus döneminde Kıbrıs Krallığı ve Venediklilerle ticaret anlaşmaları yapılmış, Trabzon Rum Krallığı ve Çukurova Ermenileri vergiye bağlanmıştır.
I. Alaeddin Keykubat döneminde, Anadolu Selçuklu Devleti en parlak dönemini yaşamıştır. I. Alaeddin Keykubat, Asya'da büyük bir tehlike haline gelen Moğollara karşı tedbirler almış, bu tedbirler çerçevesinde doğudaki kale ve surlar tamir edilmiş ve komşu devletlerle ittifaklar kurulmuştur. I. Alaeddin Keykubat, Akdeniz'de önemli ticaret merkezlerinden biri olan Alanya'yı (Alaiye) topraklarına kattı (1223) ve Alanya'da tersane kuruldu. Bu durum Selçukluların denizcilikte büyük bir gelişme göstermesini sağlamıştır. Moğol tehlikesine karşı Cengiz Han ile iyi geçinmek isteyen I. Alaeddin Keykubat, Moğollardan kaçarak Selçuklu sınırlarına gelen Harzemşahlara da iyi davranmıştır. Ancak Celaleddin Harzemşah'ın Selçuklulara ait Ahlat'ı alarak tahrip etmesi ilişkilerin bozulmasına neden olmuştur. Erzincan yakınlarında yapılan Yassıçemen Savaşı'nı Alaeddin Keykubat kazanmıştır (1230). Bu savaştan sonra Harzemşahlar kesin olarak yıkılmış(1231), ne yazık ki Harzemşahların yıkılmasıyla Türkiye Selçuklularıyla Moğollar arasındaki tampon bölge ortadan kalkmıştır. Türkiye Selçuklu Devleti'nin Zayıflaması ve Moğol İstilası
? ÖRNEK SORU. Anadolu Selçukluları ticaret yollarının ele geçirilmesine önem vermişlerdir. Aşağıdakilerden hangisi Anadolu Selçukluların bu yaklaşımının sonuçlarından biri değildir?
A) Kervan ticaretinin yaygınlaşması
B) Kervansaraylara ihtiyaç duyulması
C) İkta sisteminin kurulması
D) Şehirciliğin önem kazanması
E) Ülkenin stratejik önem kazanması (1995-ÖYS)
ÇÖZÜM: İkta sistemi toprak yönetimiyle ilgilidir, ticaretle bir alakası yoktur. YANIT C
I. Alaeddin Keykubat'ın ölümünden sonra yerine oğlu II. Gıyasettin Keyhüsrev geçmiştir.
Baba İshak İsyanı (1240). XIII. yüzyılda Asya'daki Moğol istilası pek çok Türkmenin Anadolu'ya göç etmesine sebep olmuştur. Doğu ve Güneydoğu Anadolu'ya gelen Türkmenler yer ve otlak darlığı nedeniyle sıkıntı çekiyordu. Bölge halkının sosyal ve ekonomik sıkıntılarını değerlendiren Baba İshak isimli bir kişi isyan başlattı (1240). Türkmenlerin desteğini alan Baba İshak isyanı kısa sürede yayıldı. Eski gücünü kaybeden Selçuklular bu isyanı bastırmakta zorlanmıştır. Baba İshak isyanının güçlükle bastırılması, Selçukluların zayıfladığını ortaya çıkarmış ve Moğolları Anadolu'yu istila etme konusunda cesaretlendirmiştir.
Kösedağ Savaşı ve Sonuçları. Selçukluların doğu sınırlarına dayanan Moğollar, Baba İshak isyanından sonra Anadolu'yu istilaya karar vermişler, Sivas'ın doğusunda yapılan Kösedağ Savaşı'nda Selçuklu ordusu mağlup olmuştur.
Bu savaşın sonucunda; Anadolu Moğolların hâkimiyetine girmiş ve Türkiye Selçukluları Devleti Moğollara bağlı hale gelmiştir. Anadolu'da kurulan Türk siyasal birliği bozulmuştur. Anadolu'da can ve mal güvenliği kalmamış, ticaret faaliyetleri durma noktasına gelmiş ve üretim azalmıştır. Anadolu'daki önemli bilim, sanat ve ticaret merkezleri tahribata uğramış, kültürel gelişmeler durmuştur. Moğolların baskısından kurtulmak isteyen Türkmenler Anadolu'nun batısında yoğunlaşmış, Türk kültürü Anadolu'nun batısında da yayılmıştır. Merkezî otoritesini kaybeden Selçuklular dağılma ve yıkılma sürecine girmiştir.
? ÖRNEK SORU. Kösedağ Savaşı aşağıda isimleri yazılı devletlerden hangileri arasında yapılmıştır?
A) Memlûklar – İlhanlılar
B) Moğollar – Harzemşahlar
C) Moğollar - Anadolu Selçukluları
D) İlhanlılar – Abbasîler
E) Timur – Altınordu (1971-ÜSS)
ÇÖZÜM: Kösedağ Savaşı Türkiye Selçukluları ile Moğollar arasında yapılmıştır. YANIT C
İkinci Beylikler Dönemi. Uçlarda Hayat ve Beylikler. 1243 Kösedağ Savaşı'ndan sonra Anadolu Selçuklu Devleti'nin Moğol hakimiyetine girmesi üzerine, uc beyleri serbest hareket etmeye ve Anadolu Selçuklu sultanlarını tanımamaya başladılar. Anadolu'nun batısında yoğunlaşan beyliklerin nüfus ve askeri gücünü Moğolların baskısından kaçan Türkmenler oluşturuyordu. Moğolların hakimiyetini kabul etmek istemeyen uç beyleri ve aşiret beyleri bağımsızlıklarını ilan ederek Türkiye'de "Beylikler Dönemi"nin başlamasına neden olmuşlardır. Anadolu'da Söğüt ve Domaniç çevresinde Osmanlılar, Konya ve çevresinde Karamanoğulları, Kütahya ve çevresinde Germiyanoğulları, Balıkesir çevresinde Karesioğulları, İzmir ve Aydın çevresinde Aydınoğulları, Manisa'da Saruhanoğulları, Sinop ve Kastamonu'da Candaroğulları, Muğla'da Menteşeoğullurı, Maraş'ta Dulkadiroğluları ve Adana'da Ramazanoğluları beylikleri kurulmuştur.
? ÖRNEK SORU. XIII. yüzyılda Moğol İmparatorluğu'nun kurulup batı yönünde ilerlemesi ve Oğuzların kalabalık gruplar hâlinde Anadolu'ya gelip yerleşmeleri aşağıdakilerin hangisinde etkili olmuştur?
A) Anadolu'nun Türkleşmesinin hızlanmasında
B) Anadolu'da Selçuklu Devleti'nin kurulmasında
C) Büyük Selçuklu Devleti'nin parçalanmasında
D) Haçlıların Anadolu'ya gelmesinde
E) Malazgirt Savaşı'nın kazanılmasında (2009-ÖSS Sos-2)
ÇÖZÜM: Moğolların önünden kaçan Oğuz Türklerinin Anadolu'ya yerleşmeleri Anadolu'nun Türkleşmesini hızlandırmıştır. YANIT A
Beyliklerin Özellikleri. Türkiye Selçuklularının zayıflamasından sonra Anadolu'nun batısında kurulan beylikler, Anadolu Türk tarihinin kesintisiz olarak devam etmesini sağlamışlardır. Orta Anadolu'da yoğunlaşan Selçuklu kültür ve sanatını Anadolu'nun uç bölgelerine taşıyarak yaygınlaşmasını ve devamını sağlamışlardır. Her beylik kendi sınırları içinde bayındırlık hareketlerine önem vermiş ve beylik merkezleri birer kültür merkezi haline gelmiştir.
Kültür ve Medeniyet. Anadolu'da Sosyal Hayat. Malazgirt zaferinden sonra, Orta Asya'dan gelen konar – göçerler Anadolu'ya yerleştirilerek Anadolu'da Rum ve Hristiyanlara karşı nüfus üstünlüğü sağlanmıştır. Türkler Anadolu'da yaşayan Hristiyan unsurlarla birlikte (Rumlar, Ermeniler, Süryaniler) yaşamlarını sürdürmüştür. Selçuklu sultanları Hristiyan ahaliye adaletli ve hoşgörülü davranmış, karşılığında onlarda Selçuklu idaresini benimsemişlerdir.
Anadolu'da Ekonomik Hayat. Tarım ve Hayvancılık. Türkiye Selçuklu sultanları ve beyler, köylüleri topraklarda tutabilmek amacıyla belirli zamanlarda vergi affı veya vergilerin hafifletilmesi gibi tedbirler almışlardır. Türkiye (Rum) Selçuklu Devleti, tarım ve hayvancılığın gelişmesine yardımcı olmuş, bunun sonucunda Anadolu'da alınan ürünlerin ihtiyaç fazlasını (tarım ve hayvan ürünlerini) dışarıya satmıştır.
Ticaret. Anadolu'da ticaret Türkiye Selçukluları döneminde çok gelişmiştir. Ticarette kullanılmak üzere yollar yapılmış ve bu yollarda güvenlik sağlanmıştır. Ticaret yolları üzerine tüccarların konaklaması ve ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla kervansaraylar yapılmıştır. Tüccarların uğrayacağı zararları karşılamak üzere bir çeşit devlet sigortası yapılmıştır. Ticareti geliştirmek amacıyla Akdeniz ve Karadeniz'de fetihler yapılmıştır (Antalya, Alanya, Sinop, Suğdak). Kıbrıs Krallığı ve Latin (İtalyan) Cumhuriyetleriyle ticaret anlaşmaları yapılmıştır. Gümrük vergileri hafifletilmiştir.
Ahilik Teşkilatı. Ahilik, Türkiye Selçuklu Devleti döneminde (XIII. yüzyılda) ortaya çıkmış, esnaf ve zanaatkârların ticari hayatını şekillendiren sosyal bir teşkilattır. Bu teşkilatın tamamı Türk ve Müslümanlardan oluşmuştur.
Bu teşkilat; Esnaflar arasında dayanışmayı sağlamıştır. Mesleki eğitim sonucunda çırak, kalfa ve usta yetiştirerek bunlara diploma vermiştir. Üyelerinin dini, ahlaki ve diğer alanlarda bilgilerinin artırılmasına çalışmıştır. Üretim kalitesinin artırılmasına ve fiyatların ayarlanmasına çalışmıştır.
