Genetik: Canlıların kalıtsal özelliklerini nesilden nesile aktarmasını inceler.
Genotip: Canlıların içerisindeki kalıtım materyalinde bulunan genlerin tümüne denir.
Fenotip: Genotipin dışa vurmasına ya da canlının dış görünüşüne denir.
Homozigot (Saf döl): Anne ve babadan gelen, aynı özellikten sorumlu genlere denir. aa, bb, AA, BB örnektir.
Heterozigot: Aynı karakterden sorumlu genlerin farklı olması durumudur.
Baskın (Dominant): her durumda etkisini gösteren genlerdir. "AA, Aa"
Çekinik (Resesif): Sadece homozigot olduğunda etkisini gösterendir. "aa, bb"
Bağımsız Gen: Her kromozom üzerinde sadece bir genin bulunma durumudur.
Bağlı Gen: Bir kromozom üzerinde birden fazla genin bulunma durumudur.
Lokus: Bir genin kromozom üzerindeki yeridir.
Monohibrit çaprazlama: Bir türün tek bir karakterini taşıyan gen lokusları bakımından iki genin çaprazlanmasıdır.
Dihibrit Çaprazlama: İki karekter bakımından heterozigot bireylerin çaprazlanmasıdır.
AaBb x AaBb çaprazlanmasına denir. Aa x Aa = AA, Aa, Aa, aa; Bb x Bb = BB, Bb, Bb, bb; Fenotip oranı: 9: 3: 3: 1; Genotip Çeşidi: 9; Fenotip Çeşidi: 4; Gamet oluşturma: 2n şeklinde hesaplanır. n = heterozigot sayısı ancak bu hesaplama genler bağımsızken gerçekleşir. Genler bağımlı ise aynı kromozom üzerinde ne kadar heterozigot bulunursa bulunsun 1 tane alınır.
Mendel'in çalışma yapmadığı konular: Bağlı genler, eş baskınlık, eksik baskınlık, çok allellik
Cinsiyete bağlı kalıtım, kan gurpları, mayoz bölünme, kromozomlarda ayrılmama.
Kontrollü çaprazlama (Geri çaprazlama): Genotipi bilinmeyen baskın fenotipli birey ile çekinik fenotipli birey arasında yapılan çaprazlardır.
Eş baskınlık: Alleler arasındaki baskınlık tam değildir. Alleler arasındaki baskınlık ilişkisi olmaması nedeniyle heterozigot durumda her iki allelinde özelliğini göstermeyen 3. bir fenotipin ortaya çıkmasıdır. Oluşan fenotip allel genlerin özelliğini içermez. Eksik baskınlıkta ara fenotip oluşur. Örneğin; akşam sefasında pembe çiçek oluşumu
Çok allellik: Bir karakterin oluşmasından sorumlu allel sayısının ikiden fazla olması durumudur.
2n kromozomlu canlılar bu allellerden en fazla iki tanesini taşıyabilir.
GENOTİP ÇEŞİT SAYISI: n(n+1)/2
HOMOZİGOT GENOTİP ÇEŞİDİ SAYISI: n
HETEROZİGOT GENOTİP ÇEŞİDİ SAYISI: n(n-1)/2
AB0 KAN GRUBU
AB0 sistemine göre insanda bu kan grubunu oluşturan 3 tane gen bulunur. Bunlar; A,B ve 0 genidir. (Çok allellilik) Ayrıca insanlar bu genlerden en fazla 2 tanesini taşıyabilir.
A geni ile B geni birbirine eş baskındır. 0 geni ise çekinik gendir. A=B>0 Bu genlerin farklı şekilde yan yana gelmeleri ile insanda bu sisteme göre 4 farklı kan grubu bulunur. Bunlar; A, B, AB ve 0 kan grubudur
Antijen (Aglütinojen): Bir canlıya dışarıdan giren yabancı proteindir.
Antikor (Aglütinin): Bağışıklık sisteminin antijene karşı ürettiği protein yapılı savunma proteinidir.
Kan nakilleri sırasında kan veren kişinin antijenine, kan alan kişinin antikoruna bakılır.
A antijeni ve A antikoru; B antijeni ve B antikoru bir araya geldiğinde alyuvarlarda çökelme (aglütinasyon) görülür. Çökelti kan damarlarını tıkayarak kan alıcının ölmesine neden olur.
Rh (+) olan bir birey Rh (+) ve Rh (-) olan bir bireyden kan alabilirken; Rh (-) bir birey sadece Rh (-) olan bir bireyden kan alabilir.
ABRh (+) en genel kan alıcıdır.
0Rh (-) en genel kan vericidir.
Kan Uyuşmazlığı: Rh proteinine bağlı olarak görülen bir durumdur. Annenin Rh (-), babanın Rh (+) ve çocuğun Rh (+) olması durumudur
Soyağacı:
Eşeye Bağlı Kalıtım; Sadece vücut yapısıyla ilgili genleri taşıyan otozom kromozom hem cinsiyet hem de vücut yapısıyla ilgili genleri taşıyan kromozomlara gonozom kromozom denir.
Ayrılmama Olayı: Gamet oluşumunda bazen kromozomlar birbirinden ayrılmayıp aynı kutba giderler. Gonozomlarda ayrılma ve otozomlarda ayrılmama olabilir.
? ÖRNEK SORU 1. Aa genotipli iki bezelye çaprazlanırsa homozigot genotipli olma olasılığı nedir?
A) %25 B)%50 C)%75 D)%100 E)%0
Aa x Aa çarazlanırsa; Oluşacak bireyler AA,Aa,Aa,aa dır.AA ve aa homozigottur. Yani %50 dir. CVP B
? ÖRNEK SORU 2. AaBBCc genotipli bir bireyde aşağıda verilen gametlerden hangisini normal olarak oluşturamaz?
A) ABC B) ABc C) aBc D) abc E) aBC
b aleli olmadığı için abc genotipli gamet oluşmaz. CVP D
