İlk Filozoflar (Sokrates Öncesi Filozoflar)
M.Ö. 700'lerden başlayıp M.S. 500'lere kadar olan dönemdeki felsefi gelişmeleri kapsar.Antik Çağ felsefesi ile aynı anlamdadır. Mitolojiden ya da çoktanrılı dinden kopuş ve doğal olayların yine doğal nedenlerle açıklanmasıgerektiği inancıyla başlamıştır. İki ayrı dönemde incelenebilir:
1.Dönem: Doğaya, cisimlerin dünyasına yönelmiş olan doğa felsefesi Sokrates öncesi felsefe.
2.Dönem: İnsana karşı uyanan ilgi çerçevesinde gelişen daha geniş sistemler. Bu sistemlerde Tanrı, insan ve doğa, bir düşünce bağlantısı içinde kavranmak istenmiştir. Sokrates ve sonrasıfelsefe
ANADOLU’DA YAŞAMIŞ FİLOZOFLAR:
MÖ 6-5 .yüzyıl arasında Anadolu’nun batı kıyısında yaşamış bazı filozoflar,doğa olayları hakkındaki açıklamalarıyla öne çıkmıştır.Bu açıklamaların ortak niteliği mitolojik unsurlar içermeyen doğal gözleme ve incelemelere dayanmasıdır.
Thales:
Milet’te /Aydın/Didim) yaşamıştır.Bazı kaynaklara göre tarihin ilk filozofu ve bilim insanı olarak kabul edilir.Felsefe dışında matematik,geometri ve astronomi gibi alanlarda da çalışmaları vardır.Geometrideki ‘Thales Teoremi ‘de onun çalışmasıdır.
Anaksimandros:
Thales gibi Milet’te (Aydın/Didim)yaşamıştır ve onun öğrencisi olarak kabul edilmektedir.
Anaksimenes:
Milet’te (Aydın/Didim)yaşamış filozoflardandır.Güneş ve Ay tutulmaları hakkında doğru bilgiler vermiştir.
Anaksagoras :
Klazomenai’da ((İZMİR/Urla)yaşamıştır.Felsefe tarihinde varlıkların temeline yönelik ‘’NOUS’’ kavramıyla öne çıkmıştır.Bu kavram,maddeleri bir amaca göre düzenleyen ve hareket ettiren ilkeyi işaret eder.
Herakleitos:
Ephesos’ta (İzmir/Efes/Selçuk) yaşamıştır.Varlıklar üzerine oluş düşüncesiyle öne çıkmıştır.’’Aynı ırmağa iki kere girilmez.’’ Sözünün sahibidir.
Ksenofanes:
Kolophon’da (İzmir/Değirmendere) doğmuştur.İnsan ve toplumun kültürel yaşantısıyla ilgili düşünceler oluşturmuştur.
Epiktetos:
Hierapolis’te (Denizli/Pamukkale) yaşamıştır.Stoa felsefesi temsilcilerinden olup,ahlak alanındaki düşünceleriyle tanınmıştır.
Diogenes:
Sinope’de (Sinop) doğmuştur.’’Kynik’ felsefi öğretisini savunmuştur.Rıhtımda bir küfenin içinde yaşayan DİOGENES,kendisini ziyaret gelen Makedonya Kralı Büyük İskenderin ‘Benden bir isteğin var mı?’ sözüne karşılık ‘Gölge etme başka ihsan istemez.’sözüyle düşüncelerini açıkça ortaya koymuş bir filozoftur.
Aristoteles:
Felsefe tarihinin en önemli filozoflarından olan Aristoteles,yaşamının bir kısmını Asos’ta (Çanakkale/AYVACIK) geçirip burada felsefi çalışmalar yapmıştır.Mantık ilminin kurucusu olup İLK MUALLİM(birinci öğretmen)olarak anılır.
DOĞA FELSEFESİ NEDİR? Felsefe tarihinde ilkçağ Yunan felsefesinin başlangıcında merkezi tema olarak doğanınele alındığı felsefe yönelimidir. Daha sonra çeşitli biçimlerde sürmüş, yeni nitelikler kazanmış ve yeniden değerlendirilmiştir. İnsan, din aracılığıyla ya da bir otoriteye boyun eğerek değil, aklını kullanarak dünyayı anlamaya çalıştığında felsefe de başlar. Felsefenin M.Ö. 6., 5. ve 4. yüzyıllarda İonya bölgesinde başladığı kabul edilir.Doğa filozofları geçmişten iki temel konuda önemli bir kopuşu gerçekleştirdiler:
1.Dine, vahye, otoriteye ya da geleneğe başvurmadan, kendi akıllarını kullanarak dünyayı anlamaya çalıştılar.
2.Diğer insanlara akıllarını nasıl kullanacaklarını ve kendi başlarına nasıl düşüneceklerini öğrettiler.Yani ussal düşüncenin temelini oluşturdular
Temel Çerçeve neydi? Varolanların nedenin ne olduğunun araştırılması ve bu yönelimle doğanın düşüncenin temel meselesi olarak görülmeye başlanması doğa felsefesininçerçevesini oluşturmuştur.
İLK NEDEN (ARKHE) PROBLEMİ:
Anaksimandros: Aanaksimandros’a göre ilk neden nicelik olarak sınırsız olmalır.Buda aperiondur.
Empedokles :Empedokles’te arkhe,dört ana maddeden oluşur:su,toprak,hava,ateş.
Thales :Thales ilk neden sorununu ortaya koyan ilk düşünürdür..Thales’e göre evrenin ilk nedeni sudur.
Anaksimenes :Anaksimenes’e göre arkhe havadır.
Demokritos: Demokritos’a göre arkhe,madenin en küçük yapı taşına bölünüp artık bölünemeyecek hale gelindiğinde elde kalan son parçadır.
Evrenin ana maddesi nedir? Thales, Anaksimandros, Anaksimenes.
THALES (M.Ö.624546) Din ve mitolojinin dışına çıkarak var olanların ve nedenlerinin araştırılmasını başlatan Thales olmuştur. Thales bu anlamda felsefenin babası sayılmakta ve onunla başlayan felsefi düşünce de doğa felsefesi olarak değerlendirilmektedir. Devlet adamı, gökbilimci, matematikçi, mühendis ve şehir planlamacısıdır. Yaşadığı yıllarda Mısır'da bulunmuş ve suyun her şeyin kaynağı olduğunu onlardan öğrenmiştir. İlk Yunan geometricisidir. Piramitlerin yüksekliğini gölgelerini ölçerek hesaplamıştır. Gemilerin kıyıdan ne kadar uzakta olduklarını ölçebilmek için geometrik yöntemler geliştirmiştir. Küçük Ayı takım yıldızını keşfetmiştir. Depremin nedenleri hakkında geliştirilen ilk teorinin sahibidir. (Geminin dalgalar üzerinde hareket edişine benzer bir biçimde , karalar su üstünde yüzer ve bu nedenle depremler oluşur.) M.Ö. 585 de meydana gelen bir güneş tutulmasını doğru tahmin etmiştir. Dünya neden yapılmıştır?"sorusu üzerinde durmuştur. Her şeyin tek bir öğeden doğması gerektiğini savunur. Evrenin ana maddesi su'dur. (Düşük sıcaklıklarda suyun taşlaşması, yüksek sıcaklıklarda hava haline gelmesi; yağmur yağdığında topraktan bitkilerin çıkması) Bütün canlı varlıkların, yaşamayı sürdürmek için muazzam miktarda ve sürekli olarak su alması gerektiği sonucuna vardı. Her kara parçası sonunda bir su kenarında son buluyordu. Öyleyse bütün yeryüzü suyun üzerinde yüzüyordu. Demek ki yeryüzü sudan doğmuştu ve sudan oluşmaktaydı.
ANAKSİMANDROS (M.Ö. 610-546) Thales'in öğrencisidir. Gözlemleri ile evren düzenini açıklamaya çalışmış ve bunun için ilk defa kozmos (düzenli ve anlaşılır bir evren) sözcüğünü kullanmıştır. Astronominin kurucusu ve ilk kez bir kozmoloji ya da dünya üzerine sistematik felsefe görüşü getiren filozof. Bilinen ilk dünya haritasını onun yaptığı ve göklerin kutup yıldızı etrafında döndüğünü onun belirttiği söylenir. Karadeniz'e açılan denizciler için bir harita yapmıştır. Thales gibi dünya tarihinde ilk kez doğayı; metafizik, mistik ya da mitolojik düşüncelere sapmadan, akılcı ve nesnel bir yöntemle araştırmıştır. Anaximander, Thales gibi benzer soruları sormuş ve benzer öncülle işe başlamıştır. Suyun değişmeyen ana madde olduğunu iddia etmek için, hiçbir zorlayıcı neden bulamamıştır. Şayet su toprağa ve toprak da suya, ya da su havaya ve hava suya dönüşüyorsa; bunun anlamı her şeyin, her şeye dönüştüğüdür. Mantıksal olarak suyun ya da toprağın ya da havanın ya da herhangi bir şeyin ana madde olduğunu iddia etmek tamamen nedensizdir. Thales'in dediği gibi eğer yeryüzünü su tutuyorsa, suyu da başka bir şeyin tutması gerekir ve bu böyle sonsuza dek gider. Bu durumda mantıksal olarak sonsuza dek geriye gidebiliriz. Ohalde, evren apeironyani zaman ve mekanda sınırsız ve belirsiz olan (sonsuz)şeklindetanımlanmalıdır.
Anaksimenes (585 -525 M.Ö) Milet okulunun üçüncü ve sonuncu düşünürü. Arkhe olarak hava, buğu ya da sis anlamına gelen aer'i öne sürmüştür. Aer, eşit olarak dağılım gösterdiği haliyle, görünmez atmosferdir. Yoğunlaşarak buhara ve suya, daha sonra da toprak ve taş benzeri katı maddelere dönüşür. Daha az yoğun olduğu zamanlarda ise, daha sıcak hale gelip, ateş olur. Anaksimenes'in katkısı: İlk kez birlikten çokluğa geçiş süreci üzerinde durmuş olması. Elea Okulu: Değişme mümkün müdür? Parmanides ve Zenon Elea Okulu İtalya'nın batı kıyılarında yer alan ve bir Yunan kolonisi olan Elea'da kurulmuş bir felsefe okuludur. Parmenides ve Zenon ilk önemli rasyonalist düşünürlerdir. Varlık, varoluş, yanılsama, birlikgibi kavramlarla felsefi tezlerini yürütmüş, mantıkvediyalektik aracılığıyla, varlığın birliği ve bölünemezliğini, değişme ve hareketinolanaksızlığını kanıtlama yoluna gitmişlerdir. Parmanides, rasyonalizm geleneğinin ilk filozoflarından biridir. Yalnızca düşünür değil yasa koyucu ve devlet adamıdır. Temel tezi: Evrende değişen hiçbir şey yoktur. Gerçeklik, yani Varlık, mutlak anlamda Bir'dir, kalıcıdır, süreklidir, yaratılmamıştır, yok edilemez; o ezeli ve ebedidir; onda hareket ve değişme yoktur.
Elealı ZENON. Zenon da çokluk ve değişim düşüncesinden hareket edenlere karşı değişmezliği ve Bir'liği savunur. Bu konuda geliştirdiği paradokslarla felsefe tarihinde önemli bir yer tutar (Aşil paradoksu ve Ok paradoksu değişimi bir yanılsama olarak formüle eder). Mantık ve diyalektik aracılığıyla evrenin madde ile dolu olduğunu ve hareketin olanaksız olduğunu kanıtlamaya çalışır. Rasyonalizm düşüncesini doruk noktasına ulaştırmıştır.
Efes Okulu. M.Ö. 500 yıllarında zengin bir kıyı kenti olan Efes'te kurulmuştur. Heraklitos'a göre, evrenin ana maddesi ateş Evren ateşten meydana gelmiştir ve tekrar ateşe dönüşecektir. Bu varoluş ve yok oluş periyodik bir süreçtir. Değişim ve hareket süreklidir. Hiç bir şey sabit kalamaz. Değişimi sağlayan ise her şeyin karşıtıyla birlikte varolmasıdır. Böylece felsefeye değişim ve çatışma kavramları da girmiş olmaktadır. Evrende her şey akar gider (Panta rei). Aynı ırmakta ikinci defa yıkanamazsınız. Çünkü ikinci defa yıkandığınız, aynı ırmak değildir. İlk suyun yerini, ondan sonra gelen su almıştır. Hatta ırmak sözcüğü bile bir yanılgıdır. Gerçekte bizim düşündüğümüz anlamda bir ırmak yoktur. Bizim ırmak adını verdiğimiz, sadece her saniye yeniden değişen hareket halindeki sudur.
Atomculuk: Çokluk ve maddesellik. Demokritos. Atomculuk Okulu, maddeci filozoflar Empedokles ve Anaxagoras'ın ardından Demokritos tarafından benzer bir materyalizm doğrultusunda geliştirilen atom düşüncesiyle anılan felsefe okulu. Atomcu okula göre evren bileşik cisimlerden oluşur, bunlarsa maddenin en küçük ve bölünemez parçası olarak kabul edilen atomlardan meydana gelir.
DEMOKRİTOS. Evren'deki oluşuma, kesin bir zorunluluk egemendir. Bütün olup bitenler bir rastlantı ile açıklanamaz. Yaratılmamış, yok olmayan, değişmeyen varlık, özdeksel atomdur. Atom maddeyi temsil eder ve onunla her nesne yapılabilir. Materyalist doğa biliminin ilk temellerini atmıştır. Demokritos yalnızca varolanları değil ruhu da atomlardan oluşan bir şey olarak düşünerek materyalizmi ileri noktalara taşımıştır.
SOKRATES (M.Ö. 470-399 Atina) Sokratik (diyalektik = eytişim) yöntem: Eleştirel sorgulama, sorular ve yanıtlarla hakikati arama yöntemi. Her türlü edinilmiş bilgiyi yadsıyan bir düşünceden yola çıkan yöntemiyle, yani diyalog sanatı ya da diyalektikle, insanlara, bilgiye sahip olduklarını sandıklarını, oysa sahip olmadıklarını kanıtlamaya çalışır. Sokratik yöntem 3 aşamalı olarak gerçekleşmektedir. İlk aşamada karşıdaki kişiye sorular sorularak onun neyi bilip neyi bilmediği araştırılır. İkinci aşama «ironi» yani alaydır. Son olarak «mayotik» yani doğru bir fikir doğurtulmaya çalışılır. Tanrılara, yasalara ya da herhangi bir başka yetkeye (otoriteye) değil, kişinin kendisine karşı ödevi olarak kişisel doğruluğun her şeyden önce geldiğini öğreten ilk filozof. Sokrates erdemden ve erdemlerden çokça bahseder. Onun için erdem, esas olarak üstünlük, mükemmelliktir. İnsani erdem insanın doğası ve bu doğanın gerektirdiği şekilde olgunluk, kemal, üstün ve mükemmel bir durumda olması anlamına gelir. Bunların ne olduğunu anlamak için insanı diğer varlıklardan ayıran, onu o yapan şeylerin olduğuna, onun ereğine bakmaktır. Bu erek insanı mutluluğa ulaştıran şeylerdir ve bunun başında bilgi gelir.
? ÖRNEK SORU (ÖSYS): Felsefe ilkkez Batı Anadolu'nun zengin liman kentlerinde ortaya çıkmıştır.Doğudan gelen kervan yollarının sonunda bulunan bu kentler,deniz ticaretinin de merkezini oluşturmaktaydı.Ticari ilişkilerdesadece mallar değiş tokuş edilmez,bu malların üretiminde kullanılan bilgi,görüş ve teknikler de öğrenilirdi.İşte bu alışveriş Batı Anadolu'nun liman kentlerinde yaşayanların dünyayı tanıma,dolayısıyla eski düşüncelerinden kuşku duyma ve bunların yerine yeni bilgi ve birikimlerine uygun bir düşünce sistemi oluşturma yönünde büyük bir atılım yapmasını sağlamıştır.
Bu parçada,felsefenin doğuşu aşağıdakilerden hangisine bağlanmıştır?
A) Çeşitli uygarlıkların bilgi birikiminden yararlanıldığı bir refah ortamının oluşmasına
B) Ticaret yoluyla zenginleşen toplumlarda sanatçı ve düşünürlere yönetimde önemli görevler verilmesine
C) Toplumda kültürel etkileşim yoğunlaştıkça eğitime verilen öneminde artmasına
D) Üretim tekniklerinin gelişmesi sonucu ulaşım araçlarının çeşitlenmesine
E) Ticaretin geliştiği girişimci kişiliğin yaşam tarzına da yansımasına
Çözüm: Felesfenin doğuşunu sağlayan en önemli etken sosyo-ekonomik yapı özellikleridir.Yanıt:A
? ÖRNEK SORU (ÖSYS): Felsefe yapmak dağa tırmanmak gibidir. Sadece doruğu ele geçirmek için dağa çıkanlar dağdan bir şey anlamazlar. Gerçek dağcı,olağanca varlığıyla dağda yaşadığı zamanı üstün tutuğu içindir kidağa tırmanır. Doruk ancak dağda yaşanan zamanın bir parçası olarak önemlidir. Dağ, dorukdeğildir.
Bu parçada savunulan görüş aşağıdakilerden hangisidir?
A) Filozof,felsefe yapmanın her aşamasından haz alır.
B) Filozofun amacı gerçeğin bilgisine ulaşmaktır.
C) Felsefe,yapmayı öğretir;söylemeyi değil.
D) Felsefede doruk noktası yoktur.
E) Sevgi olmadan felsefe olmaz.
Çözüm: Filozof dağa tırmanırken yani felsefe yaparken bunun her aşamasında büyük mutluluk hisseder. Yanıt: A
