İKİ KÜRESEL SAVAŞ ARASINDAKİ DÖNEMDE TÜRKİYE VE DÜNYA (1919 – 1938)
I. Dönemde hedef, Lozan'dan kalan sorunları çözmektir. II. Dönemde ise hem bölge barışına yönelik hamleler yapılmış hem Misakımilli doğrultusunda siyasetler üretilmiş hem de Yaklaşan II. Dünya savaşı öncesinde sınır güvenliğimizi sağlayabilmek için çaba harcanmıştır. Bu dönemde "Yurtta Sulh, Cihanda Sulh" ülküsü doğrultusunda ve ulusal bağımsızlık ilkesi çerçevesinde hareket edilmiştir. 1923-1938 yılları arasındaki başlıca konular; İngiltere – Fransa – Yunanistan ile yaşanan sorunlar İngiltere – Musul Sorunu(1926-Ankara Anlaşması-Şeyh Sait Ayaklanması) Fransa – Yabancı Okullar(1926), Adana-Mersin Demiryolu (1926), Dış Borçlar(1929), Hatay Meselesi(1939'da Türkiye'ye katıldı) Yunanistan – Nüfus Mübadelesi Milletler Cemiyeti – 1932 Balkan Antantı – 1934 Montreux(Montrö) Boğazlar Sözleşmesi – 1936 Sadabad Paktı – 1937
Musul Sorunu (Irak Sınırı): İngiltere, Türkiye'nin iç politikadaki sıkıntılarını fırsat bilerek kullanmış, 1926 yılında gelindiğindeyse iç işleriyle uğraşmaktan dış politikaya gereken önemi vermekte güçlük çeken Türkiye, Ankara Anlaşmasını imzalamaya mecbur kalmıştır, Bu dönemde İngilizlerin de desteklediği Şeyh Sait İsyanı Türkiye'nin dış politikada gerekli adımları atamamasındaki etkenlerdendir. 5 Haziran 1926 Ankara Anlaşması ile Musul, Irak toprağına bırakıldı. Böylece Türkiye-Irak sınırı çizilmiş oldu. Musul Meselesi'nde Türkiye, Misakımilli'den taviz vermiş oluyordu.
Yabancı Okullar Sorunu: Türkiye'nin yabancı okullarda tarih, coğrafya gibi derslerin Türk öğretmenler tarafından okutulması kararına Fransa ve Papalık karşı çıktı. Türkiye, bu konuda Fransa ile görüşmeyerek sorunu bir iç politika sorunu olarak değerlendirip, bağımsızlık ve egemenlik haklarını korumuştur. (1926)
Adana- Mersin Demiryolu sorunu: Bir Fransız demiryolu şirketine ait olan Adana-Mersin demiryolu nun Türk devleti tarafından alınmak istemesiyle ortaya çıkmıştır. Sorun Türkiye'nin istediği gibi çözüldü. (1926)
Dış Borçlar Sorunu: Yeni Türk devletinin 1929 bunalımından dolayı, ödeme güçlü çekmesinden doğmuştur. 1933'de Fransa ile yapılan antlaşma ile sorun çözüldü. Taksit sayısı artırıldı, frank olarak ödenmesi kararlaştırıldı.
Hatay Meselesi: Fransa'nın Suriye'den çekilmesi ile Hatay'ın statüsünün yeniden belirlenmesi zorunlu hale geldi. Suriye Hatay'ın kendisine ait olduğunu iddia etti. Türkiye, Milletler Cemiyeti'ne başvurdu. Milletler Cemiyeti'nin kararı ile Hatay 'da halk oylaması yapıldı. Halk oylaması ile 1938 Hatay Cumhuriyeti kuruldu. 1939'da Hatay meclisinin aldığı kararla Türkiye'ye katıldı. Böylece günümüz Suriye sınırı kesinleşti. Misak-ı Milli tamamlandı.
Nüfus Mübadelesi Sorunu: Nedeni Yunanistan'ın Lozan'a aykırı olarak İstanbul 'da daha çok Rum bırakmak istemesidir. Sorun Yunan Başbakanı Venizelos'un Türkiye'yi ziyaret etmesiyle imzalanan 1930 Ankara antlaşması ile çözüldü. 1930-1954 yılları arasında Yunanistan ile aramızda bir sorun yaşanmadı. ancak dostlukta kurulamadı. İran ile sınır anlaşmazlığı yaşandı.
Türkiye’nin Milletler Cemiyetine Katılması: Türkiye, Musul meselesinde İngiltere yanlısı bir politika izleyen bu kuruma hep mesafeli davranmış, fakat 30'lu yıllara geldiğimizde, Atatürk, "Başvurmayı düşünmüyoruz, fakat davet ederlerse katılırız" demecini verince İspanya ve Yunanistan'ın aracılığı ile Türkiye'ye yakınlaşan Cemiyet, temsilcilerini ülkemize göndermiş, Türkiye 1932 yılında Cemiyet'e üye olmuştur. Türkiye, dış politikadaki birçok sorununu bu kuruluş kanalı ile çözecektir.
Balkan Antantı: İtalya ve Almanya'nın saldırgan politikaları karşısında Türkiye'nin öncülüğünde Balkanlarda barışı korumak amacıyla Yunanistan, Yugoslavya, Romanya arasında imzalanan saldırmazlık antlaşmasıdır.(1934) II. Dünya savaşının başlaması ile önemini kaybetmiştir.
Montrö Boğazlar Sözleşmesi: Montrö Boğazlar Sözleşmesi Almanya ve İtalya'nın saldırgan politikaları silahsız olan Boğazların güvenliğinin tehdit edince Türkiye'nin isteğiyle Boğazların statüsü yeniden belirlenmiştir. Katılan devletler Türkiye, Japonya, Rusya, İngiltere, Fransa, Yunanistan, Bulgaristan, Yugoslavya, Romanya. İtalya'dır. Montrö Boğazlar Sözleşmesi'ne göre; Boğazlar komisyonu kaldırıldı. Yönetimi tamamen Türkiye'ye bırakıldı. Türkiye, Boğazlarda silah ve asker bulundurabilecek, Boğazlar, ticaret gemilerine açık olacak, Türkiye gerektiğinde savaş gemilerine kapatabilecekti. Böylece, Boğazlar sorunu Misakımilli'ye uygun çözülmüştür. (1936)
Sadabad Paktı: İtalya'nın Habeşistan'a saldırması üzerine Orta Doğu'da barışı korumak üzere Türkiye, İran, Irak, Afganistan arasında yapılmıştır. (1937) Amacı: doğu sınırlarımızın güvenliğinin sağlamaktır. II. Dünya Savaşı'ndan sonra merkezi Irak'a taşınarak Bağdat Paktı adını aldı.(1953) 1958'de merkezi Ankara 'ya alınarak CENTO adını aldı. 1979'da İran-Irak savaşıyla sona erdi.
Türkiye – SSCB İlişkileri
Lozan Barış Konferansı’nda SSCB, Boğazlar konusunda Türkiye’ye destek vermişti.
Musul sorunundan dolayı İngiltere ile araların gergin devam ettiği süreçte SSCB ile 17 Aralık 1925’te Dostluk ve Tarafsızlık Antlaşması imzalandı.
Türkiye’nin Batılı devletlerle Lozan’dan kalan sorunları da çözmesiyle !936’dan yılından itibaren Türk – İngiliz yakınlaşması başladı ve Türk – SSCB ilişkileri de giderek zayıflamaya başladı.
SSCB’NİN KURULMASI VE ORTA ASYA TÜRK TOPLUMLARINDA MEYDANA GETİRDİĞİ DEĞİŞİM
Bolşevik İhtilali Sonrası Rusya ve Türkistan’a Yayılması
Birinci Dünya Savaşı devam ederken Çark II. Nikola tahttan çekildi ve Lenin önderliğinde Bolşevikler yönetimi ele geçirerek Brest Litowski Antlaşması’nı imzalayarak savaştan çekildi.
1924’te Lenin’in ölümüyle Stalin Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nı uygulamaya başladı. Lenin’in ilan ettiği N.E.P. (Novaya Ekonomieskaya Politika) adı verilen Yeni Ekonomi Politikası döneme sona erdi. Sanayide hızlı bir gelişme oldu, bilim ve teknolojide ilerleme sağlandı.
Türkistan Milli Mücadelesi ve Basmacı Hareketi
Çarlık Rusyası Türklere baskı uygulayınca 1916’dq Ceditçiler önderliğinde Milli İstiklal ayaklanması çıktı. Bununla birlikte Türkistan Müslüman Kongresi’nde alınan kararlardan sonuç alınamadı. Bolşeviklerin uluslara kendi kaderlerini belirleme hakkı tanımasıyla Türkler bulundukları yerde özerk devletler kurdu. Bundan rahatsız olan Sovyet yönetimi Taşken’te iktidarı ele geçirip 22 Kasım 1917’de Yönetimde tek bir Türk’ün olmadığı Türkistan Sovyet Komiserliğini kurdu.
Basmacı Hareketi
Ergaş Korbaşı önderliğinde başlatılan Türkistan’ın milli mücadelesine Basmacı Hareketi denir. Amacı; Türkistan’ı Ruslardan kurtarıp bağımsızlığını sağlamaktır.
1921’de Enver Paşa, Türkistan’a gelip Basmacı Hareketi’ne katılır fakat 1922’de öldürülür. 1931’e kadar sürmesine rağmen istenilen sonuç alınamaz.
Ruslar, 5 Aralık 1936’da Basmacı hareketine son verdiler ve Türkistan’da SSCB’ye bağlı Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan ve Türkmenistan cumhuriyetlerini kurdular.
UZAK DOĞUDA YENİ BİR GÜÇ OLAN JAPONYA
Meji Restorasyonu
1867’de İmparator olan Mutsuhito, batı tarzı yenilik fikirlerini desteklemesiyle Japonya’da Meji Restorasyonu denilen dönem başladı.
1868’de feodal düzen yıkıldı yerine Batı Tarzı Hükümet kuruldu.
Prusya, Alman modeli esas alınarak yeni anayasa oluşturuldu.
Batı tarzı kıyafetler giydirilmeye başlandı.
Takvim değiştirildi.
İngiltere örnek alınarak donanma güçlendirildi.
Japon subayları eğitim amaçlı batılı askeri okullara gönderildi.
Ekonomik alanda ağır sanayi, demir-çelik ve gemi yapımcılığı geliştirildi.
Ulaşım ve haberleşmeye önem verildi. Telgraf hatları ve deniz yolları geliştirildi.
1929 Dünya Ekonomik Krizi (Kara Perşembe)
New York Borsası Wall Street’in 3 Ekim 1929’da bazı holding hisseleri değer kaybetti.
Yaşanılan düşüş yatırımcıların hisselerini ellerinden çıkarmalarıyla hızlandı ve 1929 Perşembe günü borsa dibe vurdu.
Ekonomik Krizin Sonuçları;
Krizin Türkiye’ye Etkileri
1 ARALIK 1925 LOCARNO ANTLAŞMASI
Almanya, Fransa, İngiltere, Belçika, Polonya, İtalya ve Çekoslovakya arasında Londra’da imzalandı.
Almanya, Alman- Fransız ve Alman – Belçika sınırı ile Ren bölgesinin silahsızlandırılacağını kabul etti.
Almanya, uluslararası işbirliğine katıldı ve Milletler Cemiyeti’ne üye oldu.
27 AĞUSTOS 1928 BRİAND KELLOG PAKTI
ABD Dışişleri Bakanı Kellog ve Fransa Dışişleri Bakanı Briand’ın katkılarıyla ABD, İngilterei Fransa, Almanya, İtalya, Japonya, Polonya, Çekoslovakya ve Belçika arasında Paris’te imzalandı.
Devletlerarası ilişkilerde barışçıl yollara başvurulması kararı alınmıştır.
AVRUPA’DA SOSYAL VE EKONOMİK HAYAT
I. Dünya Savaşı’ndan dolayı Avrupa içinde yapılan göçler hızlandı.
Avrupa devletlerinin çoğunda istihdam ve çalışma şartları iyileştirildi.
Sanayileşmiş ülkelerde ekonomik atılımlar görüldü.
Almanya’da hiperenflasyon görüldü.
Sovyet Rusya’da Lenin ve Stalin’in yaptığı atılımlarla kalkınma hızlandı.
ABD’de 1929 Ekonomik Krizinden dolayı ekonomik sıkıntılar yaşandı.
BU DÖNEMDE İCAT VE KEŞİFLER
ABD’de ilk defa radyo yayıyını yapıldı (1920)
Verem aşısı Fransa’da geliştirildi (1921)
Elektrikli trafik ışıkları ABD’de geliştirildi (1923)
İlk başarılı roket denemesi gerçekleşti (1926)
İlk sesli sinema filmi yapıldı (1927)
C vitamini geliştirildi (1928)
Penisilin bulundu (1929)
Nötron bulundu (1932)
Elektron mikroskobu geliştirildi (1932)
Çekirdek bölündü (1938)
