ENDOKRİN SİSTEM

İç salgı bezlerinden salgılanan ve doğrudan kana verilen salgılara hormon denir. Hormonlar kan ile hedef organlara taşınır. Her hormonun belli bir hedef organı vardır. Endokrin sistemden salgılanan hormonlar ve sinir sistemi birlikte vücudumuzda bulunan diğer sistemlerin uyum içinde çalışmasını sağlar. Vücudumuzda birçok iç salgı bezi bulunur ve en önemlilerinden biri de hipofiz bezidir. Ara beyinde bulunan hipotalamus, hipofiz bezinin çalışmasını denetler.

1.Hipofiz Bezi:

a.Hipofiz Bezinin Ön Lop Hormonları:

ACTH (Adrenokortikotropik hormon):

•      Böbrek üstü bezinin kabuk (adrenal korteks) kısmını uyarır.
•      Aldosteron, kortizol gibi steroit yapılı hormonların yapımını uyarır.

STH (Somatotropin hormonu):

•      Hedefi bütün vücut hücreleridir.
•      Hücrelerde mRNA ve protein sentezini hızlandırır ve hücre bölünmesini uyarır.
•      Gelişme döneminde az salgılanması durumunda cücelik, fazla salgılanması durumunda devlik görülür.
•      Ergenlikten sonra fazla salgılanması durumunda ise çene, el, parmak, kulak gibi yapılarda orantısız büyümeye neden olur. Bu durum akromegali olarak adlandırılır.

TSH (Tiroit uyarıcı hormon):

•      Troit bezinin çalışmasını düzenler.

FSH (Folikül uyarıcı hormon):

•      Dişilerde yumurtalıklardaki folikülleri, erkeklerde testisleri uyararak gamet oluşumunu sağlar.

LH (Luteinleştirici hormon):

•      Dişilerde folikülün çatlamasını ve ikincil oositin yumurta kanalına geçmesini sağlar. (Yumurtlama = ovulasyon)
•      Erkelerde leyding hücrelerini uyararak testoteron hormonunun salgılanmasını sağlar.

Prolaktin (PRL):

•      Süt bezlerinin gelişmesini ve süt salgılanmasını sağlar.
•      Analık duygusunun gelişmesini destekler.

MSH (Melanosit uyarıcı hormon):

• Derideki melanosit hücrelerini uyarır ne melanin pigmenti sentezini sağlar.
• Melanin deriye renk veren pigmenttir.

b.Hipofiz Bezinin Arka Lop Hormonları:

ADH (Antidiüretik hormon = Vazopressin):

•      Böbreklerde suyun geri emilimini ayarlayarak ozmotik dengeyi sağlar.
•      Kanın ozmotik basıncı arttığında ADH artar, su içme isteği artar, böbreklerde suyun geri emilimi de artar.
•      Kan ozmotik basıncı azaldığında ADH salgısı azalır, su içme isteği azalır, böbreklerde suyun geri emilimi azalır.
•      ADH eksikliğinde böbreklerde su emilimi azaldığından idrarla fazla su atılır ve kanda su miktarı azalar. Bu durumda kan şekeri yüksek görünür, şekersiz şeker hastalığı ortaya çıkar.

Oksitosin:

•      Doğum sırasında rahim kaslarının kasılmasını ve doğumun gerçekleşmesini sağlar.
•      Emzirme sırasında memedeki düz kasları uyarır ve süt akışını kolaylaştırır.

2.Tiroit Bezi:

•      Gırtlağın iki yanında bulunan kelebeğe benzeyen bir bezdir.
•      Tiroksin ve kalsitonin hormonlarını salgılar.

Tiroksin Hormonu:

•      Sentezi için iyot gerekir.
•      Tüm dokuları etkiler
•      Metabolizma hızının ayarlanmasını sağlar.
•      İyot eksikliğinde yeterince tiroksin üretilemez ve tiroid bezi sürekli TSH hormonu ile uyarılır bu durum tiroid bezinin şişmesine basit guatr hastalığının ortaya çıkmasına sebep olur.
•      Çocukluktan itibaren tiroksinin az salgılaması durumunda kretenizm hastalığı oluşur. Bu hastalarda zeka geriliği ve cücelik görülür.
•      Yetişkinlerde tiroksin az salgılanırsa halsizlik, şişmanlık, saç dökülmesi belirtilerinin görüldüğü miksodema hastalığı ortaya çıkar.

Kalsitonin:

•      Kanda kalsiyum miktarı belirli bir düzeyin üzerine çıktığında tiroit bezinden salgılanan kalsitonin miktarı da artar.
•      Kalsitonin kalsiyumun kandan kemiklere geçişini sağlar.
•      Böbreklerden kalsiyumun geri emilimini azaltır.

3.Paratiroit Bezi:

Paratahormon:

•      Kemiklerden kana kalsiyum geçişini sağlar.
•      Böbreklerden ve bağırsaklardan kalsiyum emilimini arttırır.
•      Parathormonun az salgılandığında kalsiyum eksikliğine bağlı olarak kaslarda kasılmaların görüldüğü tetani hastalığı ortaya çıkar.
•      Parathormon fazlalığında ise kemiklere kalsiyum geçişi fazla olur ve kemiklerin kırılganlığı artar. Böbreklerde böbrek taşı oluşumu görülür.

4.Böbrek Üstü Bezi:

•      Kabuk ve öz olmak üzere iki kısımdan oluşur.
•      Öz bölgesinden adrenalin ve nöradrenalin, kabuk bölgesinden aldosteron, kortizol ve eşeysel hormonlar salgılanır.

Adrenalin (Epinefrin):

•      Heyecan ve korku anında salgılanır.
•      Kalp atışı ve soluk alışverişi hızlanır.
•      Kan basıncı artar, kılcal damarlar daralır.
•      Göz bebeği büyür.
•      Kan şekeri yükselir.
•      Tükürük salgısı azalır, mide ve bağırsak hareketi yavaşlar.
•      İdrar kesesi gevşer.

Noradrenalin (Norepinefrin):

•      Adrenalinle aynı etkiyi yapar.
•      Kan basıncını arttırır ve kılcal damarları daraltır.
•      Nörotransmitter olarak da görev yapar.

Aldosteron Hormonu:

•      Böbreklerden sodyum ve kalsiyum emilimini attırırken potasyum emilimini azaltır.
•      Yeteri kadar salgılanmazsa su ve iyon dengesi bozulur, Deri rengi koyulaşır, kan basıncı azalır, kan asitlik oranı artar ve addison hastalığı ortaya çıkar.
•      Fazlalığında kan basıncı artar, kaslar zayıflar, ödem oluşur, ADH salgısı artar, su içme isteği artar.

Kortizol:

•      Protein ve yağların glikoza dönüşümünü sağlar ve kan şekeri yükselir.
•      Karaciğerde daha fazla glikojen depolanmasına sebep olur.
•      Glikozun yıkımını önler.
•      Stres ve alerji durumunda salgısı artar.
•      Bağışıklığın baskılanmasına sebep olur.
•      İdrarda üre miktarı artar.

Adrenal Eşey Hormonları:

•      Az miktarda testosteron, östrojen ve progesteron salgılanır.
•      Hem erkek hem dişilerde salgılanır.

5.Pankreas:

•      Pankreas hem hormon hem de enzim üreten karma bir bezdir.

İnsülin Hormonu:

•      Pankreasın beta hücrelerinden salgılanır.
•      Kandaki glikozun vücut hücrelerine geçmesini, kas ve karaciğerde glikojen şeklinde depolanmasını sağlar.
•      İnsülin yetersizliğinde glikoz hücrelere geçemez ve kan şekeri yükselir. Bu şeker hastalığı (diyabet) olarak adlandırılır.

Glukagon Hormonu:

•      Pankreasın alfa hücrelerinden salgılanır.
•      Karaciğerde glikojenin yıkımını sağlar ve kan şekerini yükseltir.

6.Eşeysel Bezler:

•      Dişilerde yumurtalıktan östrojen ve progesteron, erkeklerde testislerden testosteron salgılanır.

Östrojen:

•      Hipofizden salgılanan FSH yumurtalığı uyardığında gelişen folikülden östrojen salgılanır.
•      İkincil eşey karakterlerini ortaya çıkmasını sağlar.
•      Rahim iç duvarındaki hücrelerin mitoz bölünme geçirmesini ve rahim iç duvarının (endometriyum) kalınlaşmasını sağlar.
•      Rahimde kan damarlarının artmasını sağlar.

Progesteron:

•      LH hormonu etkisiyle ovulasyon (yumurtlama) gerçekleştikten sonra içi boşalan folikülden korpus luteum oluşur.
•      Korpus luteumdan gebeliğin 5. Ayına kadar östrojen ve progesteron hormonları salgılanır, 5. aydan sonra plasentadan progesteron salgısı devam eder.
•      Progesteron, embriyonun rahime tutunmasını ve gebeliğin devam etmesini sağlar.
•      Rahmin iç tabakasının kalınlaşmasını sağlar.

Testosteron:

•      LH hormonunu leyding hücrelerini uyarmasıyla testosteron salgılanır.
•      Erkeklerde ikincil eşeysel karakterlerin ortaya çıkmasını sağlar.
•      Ergenlikten itibaren sperm oluşumunu uyarır.
•      Eşeysel olgunlaşmayı sağlar.