CÜMLE BİLGİSİ

CÜMLE

Bir duyguyu, bir düşünceyi, bir hareketi, bir olayı anlatmaya yarayan kelime veya kelime dizisine

cümle denir. Cümle; yargı, zaman ve kişi kavramını birlikte taşıyan bir kelimeden oluşabileceği gibi

birden çok yargı veya temel yargıya bağlı birçok yan yargıdan da oluşabilir. 

CÜMLENİN ÖGELERİ

Cümlede birbirinden tamamen farklı görevler üstlenen kelime ve kelime grupları cümlenin

ögelerini, bölümlerini oluşturur. Çekim ekleriyle birbirlerine bağlanarak cümleyi oluşturan bu

ögelerden yüklem ve özne asıl ögeler; nesne, dolaylı tümleç, zarf tümleçleri yardımcı ögelerdir. 

1. Yüklem

Cümlenin üzerine kurulduğu temel ögedir. Cümlenin ağırlığını, yükünü üzerine alan ögedir.

Diğer ögeler yüklemin tamamlayıcısı ve destekleyicisi durumundadır. Yüklem fiilden oluşabileceği

gibi bir isimden veya isim soylu sözcükten de oluşabilir.

Örnek ‘’Öğretmen, bu gün cümle bilgisi konusunu işleyeceğiz.’’ dedi.
YÜKLEM

Örnek Bu, iki hafta sonra yapmayı planladığım bir işti.
YÜKLEM

Örnek Bana istediğiniz zaman ulaşabilirsiniz.
YÜKLEM

Örnek Aşkın, kalbimde bir volkan gibidir.
                                   YÜKLEM

ÖNEMLİ NOT Bir cümlede bir yüklem bulunur. Söz dizimindeki yüklem sayısı, cümle sayısını

gösterir. Ne kadar yüklem varsa o kadar cümle vardır.

Örnek Mart kapıdan baktırır ,kazma kürek yaktırır.                   è.İki cümle varè
YÜKLEM                   YÜKLEM

2. Özne
Özne, bir cümlede yüklem ile bildirilen işi, eylemi ya da oluşu yerine getiren veya yüklem vasıtasıyla hakkında bilgi verilen ögedir.

Örnek Öğrenciler, sabahtan beri ders dinliyorlar.
              ÖZNE                               YÜKLEM

Örnek Hasta bakıcısı, işini çok seviyordu.
ÖZNE                     YÜKLEM

Örnek Söz gümüşse sükut altındır.
        ÖZNE            ÖZNE YÜKLEM

Örnek Hasan Bey, bugün yorgun görünüyordu. (unvan grubu)
               ÖZNE                          YÜKLEM

Örnek Kitabı, defteri, kalemi, yoktu.
ÖZNE              YÜKLEM        

 Örnek (Ben) Her gün seni beklemekten bıktım.          
       GİZLİ ÖZNE                               YÜKLEM

3. Nesne

Nesne, cümlede yüklemin bildirdiği, öznenin yaptığı işten etkilenen ögedir. Geçişli fiiller,

nesneye yönelerek onu etkilediği için nesne, sadece yüklemi geçişli fiil olan cümlelerde bulunur.

Nesne, yükleme belirtme hâli ekiyle (-ı, -i, -u, -ü) bağlanır. Cümlede belirtme hâli ekini alan kelime

veya kelime grubu sadece nesne görevinde bulunabilir.

• Belirtili Nesne

Belirtme hâli ekini alan nesneler belirtili nesnedir. Belirtili nesneyi bulmak için yükleme kimi, neyi ?

soruları sorulur.

Örnek ( Ben ) Yeni aldığım kitabın konusunu beğendim.                     Neyi beğendim?
    GİZLİ ÖZNE      BELİRTİLİ NESNE      YÜKLEM         Yeni aldığım kitabın konusunu

Örnek  ( Siz )   Cevabını bulamadığınız soruları bana sorabilirsiniz.              Neyi sorabilirsiniz?
       GİZLİ ÖZNE      BELİRTİLİ NESNE               YÜKLEM       Cevabını bulamadığınız soruları

• Belirtisiz Nesne

Belirtme hâli ekini almayan nesnelere belirtisiz nesne denir. Belirtisiz nesneyi bulmak için özne
bulunduktan sonra yükleme ne ? soruları sorulur.

Örnek  Ahmet her gün üç saat kitap                  okur.                   Ne okur?
            ÖZNE         BELİRTİSİZ NESNE    YÜKLEM                 kitap
                       
Örnek Afrikalı bir dostum hiç kar         görmemiş.                    Ne görmemiş?
             ÖZNE        BELİRTİSİZ NESNE   YÜKLEM                       kar

4. Dolaylı Tümleç 
Yüklemi yaklaşma, bulunma, ayrılma bildirerek tamlayan ögedir. Dolaylı tümleç fiilin yerini
ve yönünü gösterdiği için bu ögeye yer tamlayıcısı da denir. Dolaylı tümleç yaklaşma hâli (-a, e),
bulunma hâli (-da, -de; -ta, -te) ve ayrılma hâli (-dan, -den; -tan, -ten) ekleriyle yükleme bağlanan
kelime veya kelime grubudur. Dolaylı tümleci bulmak için yükleme kime, kimde, kimden; neye,
nereye, nerede, nereden sorularından uygun olanı sorulur.
Örnek   Yarın sabah en yakın arkadaşım           bize                gelecek.           Nereye gelecek?
ÖZNE            DOLAYLI   TÜMLEÇ   YÜKLEM              bize 
Örnek Çocuk,     odasında           annesinin gelmesini    bekliyordu.              Nerede bekliyor?
ÖZNE    DOLAYLI  TÜMLEÇ  BELİRTİLİ NESNE    YÜKLEM                    odasında

5. Zarf Tümleci
Yüklemi yer, yön, zaman, durum, miktar, vasıta, şart, soru bakımından tamamlayan zarflar, cümlede
zarf tümleci olur.

Örnek    İnsan, âlemde              hayal ettiği müddetçe   yaşar.                           Nasıl yaşar ?
ÖZNE  D. TÜMLEÇ      ZARF TÜMLECİ       YÜKLEM             hayal ettiği müddetçe         

Örnek Arkasında güneş doğmayan büyük kapıdan geçince başlayacak bitmeyen sükûnlu gece. 
ZARF TÜMLECİ            YÜKLEM        ÖZNE                    

Örnek  Hasan Usta, bu günlerde kasanın içinde   boş bir kese                            saklıyor.
               ÖZNE  Z. TÜMLECİ    D. TÜMLEÇ   BELİRTİSİZ NESNE       YÜKLEM           

7.Edat Tümleci
Yüklemin ne ile (hangi araçla), kimin ile, hangi amaçla, yapıldığını gösteren söz öbeklerine
edat tümleci denir. Yükleme sorulan “ne ile, ne için, kiminle, kimin için?” sorularıyla bulunur.
Örnek  Üç yıl önce ,beni üzdükleri için herkese kırıldım.          Ben
           Z.Tümleci        Edat Tümleci    D.Tümleç  Yüklem  Gizli özne

Örnek  Bu yemeği  kızıyla beraber bütün gün uğraşarak kendi evinde hazırlamış.         O
             Belirtili N.   Edat Tümleci    Z. Tümleci     D. Tümleç     Yüklem            Gizli özne

8. Cümle Dışı Unsurlar
Cümlenin kuruluşuna katılmayan ve dolaylı olarak cümlenin anlamına yardımcı olan
bağlama edatları, ünlemler, hitaplar, ara sözler cümle dışı unsurlardır. Cümlenin ögeleri bulunurken
bunlar dikkate alınmaz.
 Örnek Kolyemi, bana doğum günümde aldığını, evde unuttum.         Ben
           Belirtili N.   Cümle Dışı Unsur          D. Tümleç   Yüklem       Gizli özne

Örnek Yarın akşam    ilk uçakla    Antalya’ya, en sevdiği şehre,            gidecek.            O
Z. Tümleci    Edat Tümleci  D. Tümleç    Cümle Dışı Unsur       Yüklem     Gizli özne