CANLILARIN TEMEL BİLEŞİKLERİ

Canlıların yapısında bulunan temel bileşikler inorganik temel bileşikler ve organik temel bileşikler olarak iki grupta incelenir. İnorganik temel bileşikler; su, mineral, asit, baz ve tuzlardır. Organik bileşikler ise; karbonhidrat, protein, yağ, vitamin, nükleik asitler, enzimler ve hormonlardır.

1. İNORGANİK BİLEŞİKLER

Genel olarak yapılarında C, H ve O atomlarından en az biri bulunmaz [ Hidrokarbonlar hariç]. Canlının sentezleyemediği, dışarıdan hazır aldığı maddeler inorganik bileşiklerdir. Canlıların yapısında bulunan inorganik bileşikler; su, mineral, asit, baz ve tuzdur. İnorganik bileşikler;

• Canlı hücrelerin yapısına katılır.
• Metabolik faaliyetlerde düzenleyi olarak görev alırlar.
• Yıpranan dokuların onarılmasında görev alır.
• Sindirime uğramadan hücre zarından kolaylıkla geçebilir.
• Hücresel solunumda enerji elde etmek için kullanılamazlar.
• Kemosentezde; amonyak (NH3), demir (Fe2+), nitrit (NO-2), hidrojen gazı (H2), hidrojen sülfür (H2S) ve sülfür (S2) gibi bazı inorganik maddeler kimyasal enerji elde etmek için kullanılır.
• Kanın ozmotik basıncını ayarlar.
• Enzimlerin yapısına kofaktör olarak katılırlar (mineraller).

I. SU

• Bir oksijen ve iki hidrojen atomu su molekülünü oluşturur. Hidrojenler ile oksijen arasında kovalent bağ bulunur.
• Su, polar özellik gösterir (Bir kutbu pozitif, bir kutbu negatif yük taşır.)
• Hidrojen bağları ile su moleküllerinin birbirini çekmesine kohezyon kuvveti denir. Bitkilerde suyun yükseklere taşınması sağlanır. Su yüzeyinde bir yüzey gerilimi oluşturarak bazı böceklerin su üzerinde yürümesini sağlar.
• Enzimatik reaksiyonların gerçekleşmesi için ortamda en az %15 oranında su bulunmalıdır.
• Suyun bulunduğu yüzeye tutunma kuvvetine adhezyon denir.
• Besinler ve atıklar vücut içinde gerekli yerlere taşınmasını sağlar.
• Kimyasal tepkimelerin gerçekleşmesini sağlar.
• Zehirli atıkların seyreltilmesi ile vücuda etkisi azaltılır.
• Bitkiler tarafından topraktan minerallerin alınmasını sağlar.
• Öz ısısı yüksektir.
• Terleme ile metabolik atıkların atılmasını ve vücut ısısının düzenlenmesini sağlar.
• Suyun buharlaşma ısısı yüksektir ve bu yüzden ani sıcaklık değişimlerinde gaz haline geçerek vücut ısısının ayarlanmasında etkili olur.
• Besinlerin sindirimi su ile olur.
• Canlılarda hareket yeteneğini arttırır.
• Otsu bitkilerin dik durmasını sağlar.
• Su molekülleri yeteri kadar soğuduğunda, birbirlerinden uzaklaşarak buz oluşur. Buz sudan hafif olduğu için su üstünde yüzer.

II. MİNERALLER

Yaklaşık 70 kg ağırlığında olan bir insanda ortalama 3 kg mineral bulunur. Suda çözünmüş olarak veya yiyeceklerle vücudumuza alınır.  İnsan vücudunda belli başlı Ca, Fe, P, Mg, Na, K, I, F gibi mineraller bulunur. İnsan vücudu için en çok kalsiyum, sodyum, potasyum ve magnezyum tuzları gereklidir. Mineraller; hücrede protein, karbonhidrat, yağ gibi organik maddelere bağlı olarak bulundukları gibi hücrede tuz halinde de bulunabilirler.